notatki – sztuka gotycka

Sztuka gotycka

;)

Gotyk styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji (Anglosasi uważają że w Anglii ;)) i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę.

Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską.

Gotyk dzielimy zasadniczo się na trzy okresy (z wyjątkiem Anglii, w którym rozróżniamy inne okresy), których czas trwania jest różny dla poszczególnych państw – najbardziej widoczny podział jest we Francji:

• gotyk wczesny
• gotyk dojrzały – promienisty
• gotyk późny – płomienistym (flamboyant)

rozeta w stylu płomienistym

Przedstawiciele

Większość dzieł z tego okresu jest anonimowa, niemniej jednak znane są nazwiska części artystów, takich jak Wit Stwosz, Robert Campin, Peter Parler czy Martin Schongauer.

Domenico Quaglio (1787 - 1837), katedra w Reims

Architektura

Termin architektura gotycka odnosi się do stylu w architekturze europejskiej okresu późnego średniowiecza, od około połowy XII do początku XVI wieku.

Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedrę, choć w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury świeckiej (mieszczańskiej i rezydencjonalnej). Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga.

Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. W bryle dominują kierunki pionowe. Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i lekkie. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witraże stwarza wrażenie uduchowienia, a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze.

Nazwa „gotyk”, „gotycki” została użyta po raz pierwszy w połowie XV wieku przez L.B. Albertiego. Było to pejoratywne określenie opisujące wytwory kultury uważanej za prymitywną i barbarzyńską. Negatywną ocenę stylu gotyckiego potwierdził Giorgio Vasari w XVI w. Dla ludności italskiej gotyckie formy architektoniczne były równie obce i niezrozumiałe, jak poprzedzający go romanizm. Zatem architektura i styl gotycki nie mają żadnego historycznego związku z plemieniem Gotów.

Styl gotycki był nazywany także stylem ostrołukowym. Jednak i to określenie nie jest właściwe. Ostry łuk występował nie tylko w architekturze gotyku. Występował już (i to wcześniej) wstylu romańskim oraz w architekturze islamu.

Historia

Gotyk powstał około 1120 roku we Francji, następnie był stopniowo przejmowany przez pozostałe państwa (najwcześniej, ok. 1175 przez Anglię, po 1200 roku przez Niemcy). Miejscem narodzin gotyku był region Ile-de-France, jednak pewne rozwiązania konstrukcyjne umożliwiające jego powstanie (np. sklepienie krzyżowo-żebrowe) zaczęły pojawiać się już na przełomie XI i XII wieku w Normandii (Évreux, Jumièges, Lessay), północnych Włoszech (kościoły w Rivolta d’Adda i w Mediolanie) i Anglii (katedra w Durham, lata budowy 1093-1128).

katedra w Durham

katedra w Durham, wnętrze

Łuk ostry pojawia się np. w Burgundii, m.in. w sklepieniu kościoła benedyktynów w Cluny z przełomu XI i XII wieku. Etapy bezpośrednio poprzedzające ukształtowanie się architektury gotyckiej mogą ilustrować kościoły klasztorne w Saint-Germer-de-Fly (dep. Oise) i Saint Martin-des-Champs (Paryż).

Sain-Germer-de-Fly

Sain-Germer-de-Fly

łuk ostry

Łuk ostry, złożony zazwyczaj z dwóch odcinków kół, wraz z rozwojem gotyku staje się niejednokrotnie coraz bardziej skomplikowany.

portal katedry we Fromborku

W Anglii pojawił się tzw. łuk Tudorów, łuk przybiera postać tzw. oślego grzbietu, a nad niewielkimi otworami występuje tzw. łuk kotarowy.

łuk kotarowy

łuk tudorów

Sam fakt pojawienia się coraz ostrzej budowanego łuku nie jest najistotniejszą cechą gotyku. Większe znaczenie miało odejście od przestrzeganej wcześniej rygorystycznej zasady wiążącej wysokość strzałki łuku z jego rozpiętością. Zmianie ulega także sposób konstruowania sklepień krzyżowych przez zastosowanie żeber podpierających kolebki. To z kolei, w połączeniu ze zmianami kształtu łuku, pozwala na znaczną dowolność w kształtowaniu rozwiązań sklepień przekrywających nawy. Dla odciążenia filarów część sił przenoszących się ze sklepienia przerzucono za pośrednictwem łęków na stawiane poza obrysem bryły kościoła tzw.wieże sił.

St Denis, wnętrze

Po raz pierwszy takie rozwiązanie zastosowano we Francji w XII wieku, w opactwie St-Denis pod Paryżem podczas przebudowy katedry przeprowadzonej w latach 1140 – 1144 według projektu opata Sugera. Części zrealizowane za życia opata obejmowały dwuwieżową fasadę zachodnią z przedsionkiem i część wschodnią (obejście prezbiterium).

St-Denis w Paryżu, fasada

Ideą Sugera było stworzenie ziemskiego odpowiednika Niebieskiej Jerozolimy, budynku o wysokim stopniu linearności i przenikniętego światłem, inspirowanego pismami Pseudo-Dionizego Aeropagity. Cienkie kolumny, okna z witrażami i ogólne wrażenie wertykalizmu i lekkości złożyło się na architekturę, której elementy ulegną nasileniu w ciągu dalszego rozwoju stylu gotyckiego.

Budownictwo sakralne

W okresie gotyku najczęściej budowano kościoły na planie trójnawowej bazyliki, chociaż zachowało się także wiele przykładów zastosowania rozwiązań halowych.Kościół halowy to kościół wielonawowy o równej wysokości wszystkich naw. Przykładem może być Bazylika Mariacka Wniebowzięcia NMP w Gdańsku, czy też Saint-Savin-sur-Gartempe we Francji. W przeciwieństwie do bazyliki, nawa główna jest oświetlona za pomocą okien umieszczonych w nawach bocznych.

Wnętrze kościoła halowego (kościół św. Wolfganga w Schneeberg w Saksonii)

Bazyliki i hale mają znacznie wydłużony kształt i zakończone są podłużnymi prezbiteriami. Układ wzbogacają obejścia i wieńce kaplic. Fasadę zamyka jedna lub (częściej) dwie wieże. Czasem spotykane są także rozwiązania, w których zastosowano dwie wieże na zakończeniach transeptu albo obok niego.

katedra w Ulm

W Anglii powtarzane jest rozwiązanie znane z okresu romańskiego – wieża na skrzyżowaniu nawy głównej i poprzecznej. Wznoszone kościoły często odznaczały się ogromnymi rozmiarami. Wysokość wież często przekracza 100,0 m (np. kościół w Salisbury – 123,0 m, w Ulm – 161,5 m) asklepienia nawy głównej wznoszą się średnio 20-30 m nad poziomem posadzki.

katedra w Salisbury

wnętrze katedry w Salisbury

Rozmach wiąże się nie tylko z rozwojem sztuki budowlanej, ale także z rosnącą pozycją mieszczaństwa, które w wielu przypadkach było fundatorem budowli stawianych w poszczególnych miastach. Skromniejsze kościoły powstawały przy ośrodkach zakonnych hołdujących regule ubóstwa.

Uta i Eckhart - fundatorzy katedry w Naumburgu, Niemcy

Cechą najbardziej charakterystyczną dla gotyckich kościołów jest ich ogrom i strzelistość. Gotyckie kościoły były budowane niejednokrotnie przez dziesiątki lat. Zmieniająca się niekiedy sytuacja materialna fundatorów powodowała przerywanie budowy niedokończonych wież (stąd w wielu gotyckich kościołach wieże mają różną wysokość) i wystroju elewacji. Dzieła kończono czasem po latach, w innej epoce i w innym stylu.

Gotyk podkreśla wertykalizm budynku i cechuje się szkieletową budową. Zastosowanie łuków przyporowych, ostrych łuków w elementach konstrukcyjnych i sklepień krzyżowo-żebrowych pozwoliło na prawie całkowite wyeliminowanie ściany, zastąpionej przez okna wypełnione witrażami.

witraże w kościele Sainte Chapelle

Masywne filary stosowane w romanizmie zmieniły się w gotyku w pęki służek, których przedłużeniami stały się żebra sklepienne.

Przejście żeber w służki

Część obciążeń przenoszonych przez żebra sklepienne przerzucono powyżej dachów na dobudowane z zewnątrz wieże sił zwieńczone ostro zakończonymi sterczynami/pinaklami/fialami.

pinakiel

W budowlach halowych siły te przejmowały skarpy. Podparcie sklepień na żebrach pozwoliło na wprowadzenie sklepień żebrowych przekrywających pola o dowolnym kształcie. Udoskonalenie techniki pozwoliło na bardziej racjonalne wykorzystanie przekrojów żeber.

rodzaje sklepień - (widoki i rzuty w poziomie): a) krzyżowo-żebrowe, b) gwiaździste, c) kryształowe, d) sieciowe

sklepienie gwiaździste

Trójkątne pola sklepień krzyżowo-żebrowych dzieli się na mniejsze trójkąty i tak pojawia się sklepienie gwiaździste, ukośnie przecinające się żebra układają się w sklepienie sieciowe (siatkowe), ułożenie wysklepek pod różnymi kątami tworzy sklepienie kryształowe.

sklepienie sieciowe, katedra we Fryburgu

sklepienie kryształowe

Różny, często zawiły układ żeber, prowadzi do konstrukcji wielu odmian sklepień żebrowych o fantazyjnym rysunku.

konsole

Całości wrażenia dopełniała dekoracja rzeźbiarska, pokrywająca kapitele kolumn i służek, zworniki (klucze) w miejscu przecięcia się żeber, konsole podpierające służki, a także fasady zewnętrzne, w szczególności koncentrująca się na portalach zwieńczonych trójkątną wimpergą i w galerii królewskiej.

zwornik sklepienia żeber w Chełmnie

wczesnogotycka wimperga

okno zwieńczone wimpergą

Krzywizny zdobią czołganki (żabki), szczyty wieńczą kwiatony, w portalach miejsce półkolumn często zajmują rzeźby królów i proroków (tzw. portal królewski).

czołganki / żabki

kwiaton

detal z Notre Dame, Paryż

Wśród ornamentów rzeźbiarskich pojawiają się motywy roślinne i zwierzęce. Artyści chętnie sięgają do rodzimych wzorów, wykorzystując powszechnie znane kształty np. winorośli, bluszczu, liści koniczyny, dębu czy najzwyklejszych polnych kwiatów. Motywy roślinne przeplatają się z wizerunkami ptaków i innych zwierząt. Nie obce są fantazyjne stwory w postawie wyprostowanej, albo skulone (maszkarony), niekiedy pełniące rolę rzygaczy.

maszkarony z Notre Dame, Paryż

maszkarony z Notre Dame w Paryżu

maszkarony

Rzeźbę cechuje realizm i coraz wyraźniejsza ekspresja. Obróbka detali rzeźbiarskich jest niezwykle staranna, nie ma znaczenia, czy element architektoniczny będzie mógł być podziwiany przez widza, czy też umieszczony wysoko ponad ziemią pozostanie niewidoczny w swoich szczegółach.

Trójkondygnacyjny podział elewacji wewnętrznej kościoła w klasycznym gotyku – Bazylika w St. Denis

Artysta tworzył na chwałę Boga. Szczyt zdobią niewielkie wnęki zwane blendami, których wnętrze często pokrywane jest tynkiem, a czasem urozmaicane podziałem przy pomocy laskowania (maswerku).

maswerk

maswerk - rybi pęcherz

okno gotyckie z maswerkiem

okno z maswerkiem i witrażami

Ściany dodatkowo zdobią wielobarwne freski.

Najważniejszym elementem wnętrza są rozbudowane ołtarze szafiaste, a całość wzbogaca wielobarwne światło wpadające do wnętrza przez kolorowe witraże wbudowane w okna podzielone na mniejsze pola maswerkami, których układ stawał się coraz bogatszy i bardziej skomplikowany.

Ołtarz szafiasty mariacki Wita Stwosza, Kraków

Pod koniec gotyku (XV w.) rozbudowano go do stylu zwanego flamboyant (gotyk płomienisty).

rozeta w stylu gotyku płomienistego, Sainte Chapelle

Specyficzna odmiana gotyku, tzw. gotyk redukcyjny, rozwinęła się na terenach, na których przeważało budownictwo ceglane (północne Niemcy, Polska i kraje bałtyckie). Przykładami budowli reprezentujących tę odmianę mogą być kościoły Mariackie w Stralsundzie i w Gdańsku.

kościół Mariacki w Gdańsku

Budownictwo świeckie

Rozbudowa miast i siedzib władców to przede wszystkim doskonalenie ich funkcji obronnych, które musiały zabezpieczyć ich mieszkańców przed coraz to doskonalszymi technikami oblężniczymi.

Brama Holsztyńska w Lubece

Okres gotyku to nie tylko udoskonalenie machin oblężniczych, ale i w jego schyłkowym okresie pojawienie się artylerii. Mury obronne wieńczy krenelaż, a obronę ułatwiają hurdycje, zastąpione w XIV wieku machikułami.

krenelaż

hurdycja

machikuły

Nad poszerzonymi fosami buduje się najczęściej mosty zwodzone, podnoszone w całości lub w części przy murach. Po podniesieniu stanowią dodatkową osłonę bram.

zamek Bodiam

Przedpole chronią budowane barbakany połączone szyją z bramami w murach obronnych. Na znaczeniu tracą donżony. W drugiej połowie XV wieku, w dolnej partii murów pojawiają się otwory strzelnicze dla ustawionej po jej wewnętrznej stronie dział artyleryjskich.

barbakan w Krakowie

brama barbakanu

Coraz większe znaczenie w zabudowie miast mają ratusze, siedziby władzy miejskiej. W budowlach wznoszonych po północnej stronie Alp przeważa układ, w którym na parterze lokowane są hale targowe, a piętro zajmują biura i pomieszczenia obrad rajców.

fasada ratusza we Wrocławiu

późnogotycki ratusz we Wrocławiu, widok z boku

Wraz z rozwojem pełnionych funkcji budowle są rozbudowywane. W podziemiach coraz częściej lokowane są więzienia i izby tortur, a w nadziemnych częściach budowli sale sądownicze. Miejskie zbrojownie początkowo lokowano także w pomieszczeniach ratusza. Z czasem przeniesiono je do osobnych budowli zwanych arsenałami, a amunicję do prochowni. W miastach leżących w pobliżu szlaków handlowych pomieszczenia handlowe w ratuszach szybko stają się zbyt małe. Stąd często pojawiają się osobne budowle pełniące tę funkcję. Ponadto bogate cechy rzemieślnicze budują swoje własne hale mieszczące również biura, sale zebrań i pokoje gościnne.

ratusz miejski w Leuven

Na obrzeżach miast powstają szpitale, budowane najczęściej przez bractwo Św. Ducha (rzadziej zajmują się tym inne zakony). W szpitalach oprócz jednej czy też dwóch izb dla chorych mieści się kaplica, sale dla zakonników i pomieszczenia gospodarcze.

Domy bogatszych mieszczan w końcowej fazie gotyku to budowle złożone z dwóch części połączonych niewielkim dziedzińcem. Część frontowa mieści na parterze pomieszczenia przeznaczone dla klientów, a na piętrze izby mieszkalne właściciela. Za podwórkiem, w części tylnej, lokowane są zazwyczaj na parterze składy, stajnie, wozownie. Piętro zajmują pomieszczenia dla służby. Początkowo były to budynki drewniane w całości lub budowane z kamienia albo cegły, w części dolnej z piętrem w konstrukcji drewnianej. Powtarzające się pożary zmusiły do zastąpienia drewna materiałami niepalnymi.

dom Kopernika, Toruń

kamienica w Stargardzie

Rozwiązania materiałowe

Nadal istotną rolę w budownictwie odgrywał kamień. Zwłaszcza elementy konstrukcyjne przenoszące znaczne naprężenia ściskające musiały cechować się dużą wytrzymałością oraz odpornością na działanie czynników atmosferycznych.

Żebra łęków i filarów systemu przyporowego umieszczone po zewnętrznej stronie budowli były narażone na opady deszczu i mróz. Zwłaszcza w tych miejscach lepiej sprawdzał się ściśle dopasowany kamień. Stosowana w tych miejscach cegła była nie tylko mniej odporna, ale także podczas wznoszenia budowli wymagała więcej czasu i cierpliwości z uwagi na zastosowanie do jej łączenia wolno twardniejącej zaprawy wapiennej. Jej mniejsza wytrzymałość powodowała z kolei zwiększenie przekrojów, a wrażliwość – konieczność jej zabezpieczenia okładzinami z płyt kamiennych.

Zachowały się także budowle, w których przy pogrubionych filarach międzynawowych i zmniejszonej smukłości nawy głównej, ukrywano łęki oporowe pod zadaszeniem. Na terenach uboższych w kamień znacznie częściej sięgano do cegły jako głównego materiału, a budowle stawiano w układzie halowym. Cegła zdobiona jest różnobarwną polewą (stalowoczarną, brunatną, zieloną lub czerwoną).

Układa się ją w wielobarwne wzory zdobiące obramowania np. portali lub płaszczyzny ścian. Od tego tła często odcinają się tynkowane blendy urozmaicające szczyty budowli.

Budowle gotyckie – Francja

Katedra w Reims

katedra w Reims

katedra w Reims, widok bryły

Katedra Notre-Dame w Reims (fr. Cathédrale Notre-Dame de Reims) – gotycka katedra pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Reims, we Francji. Jest uznawana za najbardziej harmonijną i klasyczną w proporcjach we Francji, często nazywana „katedrą aniołów” z powodu bogatej dekoracji rzeźbiarskiej.

dekoracja rzeźbiarska katedry w Reims

Została zbudowana w latach 1211 – 1300 roku na miejscu poprzedniej świątyni z 401 roku. Zaprojektował ją Jean d’Orbais.

Dwuwieżowa fasada katedry przypomina swym wyglądem fasadę paryskiej Notre-Dame. W obydwu świątyniach z fasad wyrastają nie przykryte hełmami wieże.

środkowy portal katedry w Reims

W fasadzie znajdują się trzy ogromnych rozmiarów portale. Są tak duże, że w tympanon środkowego wbudowana została rozeta. Druga z rozet znajduje się ponad portalem i jest wypełniona witrażem z XIII wieku, który przedstawia NMP w otoczeniu apostołów i muzykujących aniołów. Po obydwu jej stronach wybudowano strzeliste gotyckie okna oświetlające dwie boczne nawy. Trójnawowa katedra ta jest bazyliką, co oznacza, że dwie nawy boczne są niższe od nawy głównej.

katedra w Reims - bryła

Wieńczący je dach zdobiony jest licznymi rzeźbami, częściowo przeniesionymi z pałacu biskupiego.Trójnawowa bazylika z potrójną nawą poprzeczną i krótkim, pięcionawowym prezbiterium zamknięta jest w części wschodniej ambitem, do którego przylega pięć kaplic.

Część wschodnia została ukończona już w 1241 r. Całe wnętrze (wraz z głębokością środkowej kaplicy) mierzy 141 metrów długości, a wysokość trój kondygnacyjnej nawy głównej osiąga 38,0 m. Wnętrze silnie akcentują linie pionowe. Żebra sklepienia schodzą poprzez pas triforium na półkoliste kolumny. Otwory okienne ambitu i kaplic wzbogacono jednymi z pierwszych maswerków.

wnętrze katedry w Reims

triforia katedry w Reims, wnętrze

grupa Zwiastowania i Nawiedzenia w katedrze w Reims

Katedra słynie z witraży zaprojektowanych przez Marca Chagalla i bogatej, rzeźbiarskiej kompozycji fasady. W czasie rewolucji francuskiej zniszczono lektorium i witraże, ale bryła budynku ocalała. Do roku 1996 usuwano zniszczenia z czasów I wojny światowej.

witraże Marca Chagalla w katedrze w Reims

Katedra była miejscem koronacji prawie wszystkich królów Francji, począwszy od Chlodwiga w V wieku. Tu w 1429 rok Joanna d’Arc kazała koronować odsuniętego od władzy króla Karola VII.

Katedra Notre-Dame w Paryżu

fasada katedry Notre-Dame de Paris

Notre-Dame de Paris – gotycka katedra w Paryżu. Jedna z najbardziej znanych katedr na świecie, między innymi dzięki powieściDzwonnik z Notre Dame francuskiego pisarza Viktora Hugo.

Jej nazwa, tłumaczy się jako Nasza Pani i odnosi się do Matki Boskiej. Wzniesiono ją na wyspie na Sekwanie, zwanej Île de la Cité, na śladach po dwóch kościołach powstałych jeszcze w IX wieku. Budowa jej trwała prawie 170 lat (1163-1330).

Notre Dame de Paris

plan katedry Notre Dame de Paris

Jest to kościół pięcionawowy z krótką nawą krzyżową, dość długim prezbiterium i podwójnym obejściem na półkolu. Pierwotnie miało ono tylko trzy małe kapliczki. W drugiej połowie XIII wieku usunięto kapliczki i wybudowano pięć dużych kaplic.

Notre Dame de Paris

wnętrze Notre Dame de Paris

Całą szerokość fasady zajmują trzy portale, z czego środkowy jest najszerszy. Wyrzeźbiono na nim scenę Sądu Ostatecznego. Zamiast kolumienek (jak to było w stylu romańskim) na cokołach lub wspornikach ustawiono figury zwieńczone baldachimami.

figury pod baldachimami

portal katedry Notre Dame de Paris

Dokładne przyjrzenie się fasadzie środkowego portalu od razu odkrywa jej asymetryczność: lewy portal, poświęcony Matce Boskiej, pochodzi z ok. 1210 roku i przedstawia w reliefach sceny z jej życia, m.in.: genealogię Maryi, Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Zaśnięcie i Zmartwychwstanie. Filar dzielący odrzwia ozdobiony jest figurą NMP z Dzieciątkiem, w górnych częściach widać m.in. Koronację Maryi. Łuk portalu wpisany jest w trójkątne obramowanie.

Prawy portal – portal św. Anny – powstał ok. roku 1220, ale zdobiący go ostrołukowy tympanon zawiera rzeźby sprzed 1180 roku, a więc najstarsze spośród wszystkich zachowanych w katedrze.

portal środkowy - Sąd Ostateczny katedry Notre Dame de Paris

W najwyższej części łuku znajduje się płaskorzeźba Matki Boskiej Tronującej z Dzieciątkiem, obok niej inicjator budowy katedry – biskup Maurice de Sully i król Ludwik VII w otoczeniu aniołów.

Środkowy, największy portal Sądu Ostatecznego, pochodzi z ok. 1220-1230, ale jedynie kilka fragmentów rzeźb (m.in. postać Chrystusa w górnej części tympanonu) pochodzi z I połowy XIII wieku, reszta to XIX-wieczna rekonstrukcja.

Nad środkowym portalem umieszczono rozetę rozświetlającą wnętrze świątyni. W całej budowli umieszczono dużą ilość witraży, które wprowadzają grę światła w wielkiej i zazwyczaj, jak to bywa w gotyckich katedrach, mrocznej budowli.

rozeta katedry Notre Dame de Paris

Pod rozetą ciągnie się tzw. galeria królewska, element charakterystyczny dla gotyckich katedr francuskich.

schemat Notre Dame de Paris

bazylika Saint Denis w Paryżu

fasada bazyliki Saint Denis

Bazylika Saint Denis (fr. basilique Saint-Denis) – nekropolia królów francuskich, w której zostali pochowani prawie wszyscy monarchowie francuscy. Bazylika znajduje się w miasteczku o tej samej nazwie, które jest obecnie północnym przedmieściem Paryża.

stylizowane nagrobki Ludwika XVI i Marii Antoniny

Święty Dionizy, patron Francji i zarazem bazyliki, był według legendy pierwszym biskupem Paryża. Na miejscu jego pochówku wzniesiono początkowo kaplicę. Dagobert I ufundował opactwo i sprowadził do Saint-Denis benedyktynów.

Budowę obecnej bazyliki, jednej z pierwszych budowli wzniesionych w stylu gotyckim, rozpoczęto w 1136 roku, za czasów opata Sugera, prace zakończono dopiero u schyłku XIII wieku.

plan bazyliki Saint Denis

Opactwo służyło przez wieki jako sceneria uroczystości pogrzebowych i miejsce pochówku królów Francji. W sarkofagach, często zdobionych rzeźbami, pochowani zostali wszyscy monarchowie francuscy rządzący od X wieku do 1789, oprócz trzech: Filipa I, Ludwika XI i Ludwika Filipa I oraz Karola X – który abdykował i dlatego w chwili śmierci oficjalnie nie był królem Francji. W 1793 roku, podczas rewolucji grobowce, na polecenie władz rewolucyjnych otwarto, a szczątki zbezczeszczono i usunięto do dwóch grobów zbiorowych. Archeolog Aleksander Lenoir ocalił większość rzeźb przenosząc je do muzeum.

wnętrze bazyliki Saint Denis

W wyniku renowacji prowadzonej pod kierunkiem Eugène Viollet-le-Duca do bazyliki wróciły posągi królów. Do krypty przeniesiono także z opactwa Saint-Point szczątki Ludwika VII, niesprofanowane przez rewolucjonistów francuskich z XVIII w.

nawa bazyliki Saint Denis

katedra w Chartres

fasada katedry w Chartres

Katedra w Chartres, właściwie: Cathédrale Notre-Dame de Chartres – gotycka katedra pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, w Chartres, we Francji.

bryła katedry w Chartres

plan katedry w Chartres

Nie znamy nazwisk budowniczych katedry. Została ona wybudowana w XII wieku, jej budowa rozpoczęła się w 1145, ale już w 1194 pożar miasta zniszczył całość; oprócz frontu katedry. Podczas pożaru ocalała święta relikwia – sancta camisia (Święta Tunika) przywiezioną z Konstantynopola, czyli Welon Najświętszej Panny w który ubrana była Maryja w noc Bożego Narodzenia. Wydarzenie to zostało uznane za cud i postanowiono odbudować katedrę. Została więc ona odbudowana w latach 1194 – 1220 – trwało to przeszło 30 lat.

Sancta camisia - relikwia sukni Matki Boskiej, katedra w Chartres

Obecna gotycka katedra powstała na ruinach katedry romańskiej. Jej fundamenty stanowią grube, wpuszczone w ziemię na głębokość 8 metrów, mury. Pozwalają one uzyskać stabilność budowli i absolutnie równą podstawę.

południowa elewacja katedry w Chartres

konstrukcja łuków przyporowych w katedrze w Chartres

Drewnianą konstrukcję dachu składano na ziemi, a następnie, za pomocą wielokrążków, wciągano ją aż na górną krawędź murów. Ustawiano też rusztowania, zaś kamienie potrzebne do budowy dachu, wciągano za pomocą wciągarki. Aby mury, składające się z wykutych w skale filarów, mogły unieść ciężar sklepienia, budowano przypory, tak zwane słupy przyporowe połączone z murami za pomocą łuków przyporowych.

łuki przyporowe katedry w Chartres

Po zachodniej stronie katedry znajdują się dwie 90-metrowe iglice, wyższa i bardziej wyszukana pochodzi z roku 1513, zaś niższa i mniej wyszukana z lat trzydziestych XIII wieku.

Wewnątrz i na zewnątrz budowli znajduje się ponad 10 000 rzeźb z kamienia i szkła.

portal królewski katedry w Chartres

rzeźby katedry w Chartres

rzeźba św. Marcina, Jeremiasza i Grzegorza, katedra w Chartres

rzeźby środkowego Tympanonu katedry w Chartres

W katedrze znajduje się 160 kolorowych witraży (kliknij, aby otworzyć pełną galerię witraży katedry w Chartres), zajmują one łączną powierzchnię 2000 m², wśród nich znaleźć można sławną Błękitną Różę lub Najświętszą Marię Pannę Pięknego Szkła. Kolorowe kawałki szkła łączono ze sobą ołowianymi spojeniami i żelaznymi prętami.

wnętrze katedry w Chartres

witraż katedry w Chartres

witraż "Błękitna róża" w katedrze w Chartres

witraż "Błękitna róża" - detal katedry w Chartres

W środku znajduje się również największy w Europie labirynt – położony w sercu katedry. Poza funkcją dekoratywną umożliwiał on człowiekowi średniowiecza odbycie na kolanach wędrówki, rozumianej jako pielgrzymka do Ziemi Świętej, odprawianej najczęściej w akcie pokuty za grzechy.

widok labiryntu we wnętrzu katedry w Chartres

schemat labiryntu w katedrze w Chartres

Katedra w Chartres była jako pierwsza we Francji poświęcona Najświętszej Dziewicy. W średniowieczu co roku odbywały się tu cztery wielkie odpusty, na które ściągały tłumy pielgrzymów.

W 1979 roku Katedra została wpisana na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

katedra w Beauvais

katedra w Beauvais

Najwyższa (nieukończona) katedra gotycka na świecie – 48,2 m – to wysokość ok 15 piętrowego bloku.

katedra w Beauvais

Budowę rozpoczęto w roku 1225. Potem było tylko gorzej – zawalało się wszystko, co mogło.

plan katedry w Beauvais, nawa nigdy nie zbudowana (jasny szary kolor)

Zaplanowana jako 5-nawowa bazylika, nie zrealizowana, z pozostałościami IX-wiecznego kościoła karolińskiego, rzeźbionymi portalami, wewnątrz m.in. witraże, kolekcja tapiserii oraz 2 zegary – jeden o średnicy 12 m, przedstawiający nocne niebo nad Beauvais, drugi Michała Anioła pomagającego ważyć dusze na Sądzie Ostatecznym.

drzewo Jozuego, katedra w Beauvais

Od początku budowa była pechowa. Trzydzieści lat po ukończeniu chóru zawaliło się sklepienie. Chór odbudowano, wzmacniając statykę dodatkowymi filarami. Budowa nawy poprzecznej trwała następne dwieście lat.

katedra w Beauvais

W XVI wieku postanowiono nad nawą poprzeczną zbudować wieżę z kamienia. Miała to być najwyższa wieża chrześcijaństwa. Rok po jej ukończeniu w murach pokazały się rysy. Sprowadzeni z Paryża eksperci radzili rozpocząć jak najszybciej budowę nawy głównej, aby podeprzeć sklepienie od strony zachodniej. Po upływie następnych trzech lat wszystko było już gotowe do dalszej budowy, ale oto w Święto Wniebowstąpienia roku 1573 wieża zawala się, niszcząc część chóru, witraże i stalle. Pieniędzy starcza tylko na odbudowę zniszczeń. Potem rozpoczynają się wojny hugenockie, a po nich zarzuca się ostatecznie plany dalszej budowy.

fasada katedry w Beauvais

Na temat przyczyn katastrof przedstawiono wiele różnych teorii. Ostatnie badania przeprowadził w roku 1982 Robert Marks, wykorzystując do tego metody nowoczesnej fizyki. W spolaryzowanym świetle obserwował przekroje poszczególnych części budowli, symulując działanie sił nacisku, wiatru, przesuwu. Odkrył przy tym, że wyjątkowa wysokość katedry w Beauvais naraża ją na szczególnie silne działanie wiatru. Wewnętrzne, smukłe filary stoją, z punktu widzenia fizyka, w nie najlepszym miejscu. Łuki przyporowe nie odprowadzają ciężaru tak jak powinny. Poza tym w innych katedrach ciężar nawy poprzecznej wspiera nawa główna, zakończona masywną fasadą zachodnią – tu tego oparcia brakuje. Mimo to budowla ta stoi już siedemset lat.

(tutaj obszerny artykuł o tym, dlaczego Beauvais się zawalała)

Włochy

katedra w Sienie

fasada katedry w Sienie

Dla wielu historyków sztuki i podróżników Siena, największy ośrodek południowej Toskanii, odwieczny rywal Florencji, jest najpiękniejszym miastem Europy. Rzecz nie do rozsądzenia, ale katedra sieneńska z pewnością należy do najwspanialszych.

widok z góry na katedrę w Sienie

Prace przy jej wznoszeniu podjęto w 1229 jeszcze w stylu pizańskim (romańskim), z czasem modyfikując w duchu płynącego z Francji gotyku. Największy udział w obecnym wyglądzie miał kierujący od 1284 budową Giovanni Pisano, twórca fasady z wielką rozetą i smukłymi wieżami po bokach.

plan katedry w Sienie

Bogactwo dekoracji rzeźbiarskiej łączy się tu z tradycyjnymi, toskańskimi efektami kolorystycznymi (wykorzystanie różnobarwnych marmurów). Strzelistą kampanilę, o wzrastającej wraz z kondygnacja liczbą arkad w oknach (od jednej do sześciu), ukończono w 1313.

wieża (kampanila) katedry w Sienie

W początkach XIV w. stojąca u szczytu potęgi republika zapragnęła prześcignąć ogromem katedrę florencką. Architekt Lando di Pietro rozpoczął wielką rozbudowę świątyni (1339).

witraż katedry w Sienie

Dotychczasowa katedra miała stać się transeptem nowej. Niestety wielka epidemia dżumy (Czarna Śmierć), która spustoszyła Europę w latach 1347 50, potem klęski w wojnach z Florencją, a także błędy konstrukcyjne doprowadziły po poniechania zamiarów. Pozostały tylko fragmenty nowego korpusu nawowego, włączone w zabudowę przykatedralnego placu.

wnętrze katedry w Sienie

We wnętrzu, o ścianach wykładanych na przemian pasami białego i czarnego marmuru, obok wspaniałej, wzorzystej posadzki (1372 1562), szczególną wartość posiadają także ambona autorstwa Giovanniego Pisano oraz freski Pinturicchia nad wejściem do Biblioteki Piccolominich.

wnętrze katedry w Sienie

posadzka w katedrze w Sienie - rzeź niewiniątek

Pinturicchio - św. Bernardyn, fresk w katedrze w Sienie

Giovanni Pisano, ambona

Pałac Vecchio

Pałac Vecchio (dosł. Stary Pałac) znajduje się we Florencji, przy Piazza della Signoria.

Palazzo Vecchio, Florencja

Zaprojektował go Arnolfo di Cambio w kształcie masywnego bloku na planie czworokąta. Trzykondygnacyjną budowlę zwieńczoną blankami zdobi charakterystyczna, wysoka (94,0 m) wieża z tarasem. Budowę pałacu rozpoczęto w 1299 r. Wieżę ukończono w 1310 r.  Początkowo Pałac Vecchio był siedzibą republiki florenckiej, w okresie późniejszym pełnił rolę ratusza.

lew z lilją, symbol Florencja

Kamienną, rustykalną elewację ożywiają rzędy dwudzielnych okien zwieńczonych łukami. Pod łukami arkad podtrzymujących dwie kondygnacje obronnych ganków znajdują się freski z dziewięcioma herbami miasta. Zegar na wieży ratusza ma wbudowany mechanizm z 1667 r. Wieżę, podobnie jak główną bryłę gmachu, wieńczy dwukondygnacyjny  ganek obronny z blankami w kształcie jaskółczych ogonów. Glorietta wsparta na czterech kolumnach została dobudowana podczas późniejszych przeróbek, podobnie jak wieńczący ją piramidalny daszek ozdobiony kulą i figurką lwa trzymającego lilię (tak wcześniej wyglądał symbol Florencji).

katedra w Mediolanie

Katedra Narodzin św. Marii w Mediolanie (wł. Duomo St. Maria Nascente di Milano) – gotycka marmurowa katedra, jeden z najbardziej znanych budynków w Europie.

fasada katedry w Mediolanie

Jej wymiary – 157 metrów długości i 92 szerokości – plasują ją na 3 miejscu w Europie. Położona na głównym placu, w centrum Mediolanu. Na zewnątrz katedra ozdobiona jest przez 2245 figur, 135 sterczyn, 96 rzygaczy, i około kilometra maswerków.

detal katedry w Mediolanie

katedra w Mediolanie, bryła

Budowa katedry finansowanej przez Gian Galeazzo Viscontiego rozpoczęła się w 1386 roku a ostatnie wykończenia wykonano na polecenie Napoleona w roku 1809. Zegar słoneczny umieszczony w nawie przy wejściu jest największy na świecie. Turyści mogą zwiedzać dach Katedry.

Pałac Dożów (Palazzo Ducale)

fasada Pałacu Dożów w Wenecji

Pałac Dożów (wł. Palazzo Ducale) – siedziba władców i rządu Wenecji. W pierwszym okresie miał charakter obronny.

Pałac Dożów - widok z dzwonnicy

Pierwsza budowla powstała na miejscu bizantyjskiego zamku w 814 r. Zniszczył ją pożar wywołany podczas powstania przeciwko doży w 976 roku. Odbudowana w XI wieku, była wielokrotnie rozbudowywana i przebudowywana. Doża Sebastian Ziani wprowadził wiele radykalnych zmian. Zmienił układ funkcjonalny pałacu Dożów (m.in. polecił zbudować osobny budynek tzw. Starej Prokuracji przy placu św. Marka, do którego przeprowadzono wyższych rangą urzędników). Kolejne istotne zmiany zostały wprowadzone w okresie od 1309 do 1424 r.

Pałac Dożów, Wenecja

W 1340 r., wzdłuż wybrzeża, rozpoczęto dobudowę gmachu Wielkiej Rady (Maggior Consiglio). Uroczyste poświęcenie odbyło się w 1419 a już trzy lata później rozpoczęły się prace nad przedłużeniem budynku w głąb Piazzetty. Nowy budynek uzyskał fasadę z dwukondygnacyjnymi, ażurowymi arkadami.

Porta della Carta - wejście do Pałacu Dożów, Wenecja

Główne wejście do pałacu Porta della Carta znajduje się przy budynku bazyliki św. Marka. Prace nad jego budową doża Francesco Foscari powierzył Bartolomeowi i Giovanniemu Buonom w 1438 r. Prace ukończono w 1442 roku w gotyckim stylu flamboyant. Nad wejściem umieszczono postać doży klęczącego przed lwem (na stronach księgi są widoczne słowa: Pax tibi, Marce evangelista meus Pokój tobie Marku, Ewangelisto mój… tutaj spocznie twoje ciało).

rzeźba klęczącego Doży przed lwem, Porta della Carta, Pałac Dożów, Wenecja

Obecnie w portalu znajdują się tylko kopie rzeźb, oryginały zostały zniszczone w 1797 przez mistrza kamieniarskiego na polecenie Napoleona (ocalała tylko głowa doży, która obecnie znajduje się w muzeum).

W 1483, podczas pożaru, została zniszczona część budynku. Odbudowa podjął się Antonio Rizzo. Jego dziełem są także schody Gigantów (Scala dei Giganti) znajdujące się na dziedzińcu, naprzeciw głównego wejścia.

schody Gigantów, Pałac Dożów, Wenecja

Ukończone w 1491 r. schody prowadzą na I piętro. W połowie XVI wieku ozdobiono je dwoma posągami Marsa i Neptuna (rzeźby Jacopo Sansovino). Pracę Rizzo kontynuowali architekci: Pietro Lombardo, Giorgio Spavento, Antonio di Pietro – Scarpagnino oraz Bartolomeo Manapola (ok. 1600 r.).

schody Gigantów - widok od frontu, Pałac Dożów, Wenecja

Pałac Dożów to trzykondygnacyjny budynek obejmujący z trzech stron wewnętrzny, renesansowy dziedziniec (dziedziniec zamyka bazylika św. Marka). Od strony nadbrzeża i Piazzetty na parterze i I piętrze posiada arkadowe loggie.

Pałac Dożów od strony kanału, Wenecja

Ściana II piętra jest ozdobiona płytami dwukolorowego kamienia. W środkowej części elewacji, pomiędzy oknami, umieszczono płaskorzeźby nawiązujące do wystroju architektonicznego Porta della Carta. Całość wieńczy ażurowa attyka. Skrzydło usytuowane wzdłuż kanału Pałacowego łączy Most Westchnień z budynkiem nowego więzienia (wcześniej wiezienie tzw. Piombi znajdowało się na strychu pałacu, pod dachem z ciężkich, ołowianych płyt).

Pałac Dożów na starej fotografii, Wenecja

Po utracie niepodległości pałac Dożów stał się siedzibą władz francuskich, później austriackich. W latach 1811 – 1904 część pomieszczeń zajmowała biblioteka Marciana. Obecnie w gmachu znajdują się muzeum Museo dell’Opera z ekspozycją 42 oryginalnych kapiteli z arkad na elewacjach zewnętrznych (zgromadzone po renowacji przeprowadzonej pod koniec XIX wieku). Do zwiedzania udostępnione są także pomieszczenia pałacowe dekorowane freskami m. in. Veronesa (np. Apoteoza Wenecji) i Jacopo Tintoretto (np. Raj). Na fryzie Sali del Maggior Consiglio umieszczono poczet 76 dożów weneckich. Miejsce, w którym powinien znajdować się portret doży Martin Falier zasłonięte jest kirem (doża został ścięty w 1355 za spiskowanie przeciw republice).

bazylika św. Franciszka w Asyżu

fasada kościoła dolnego bazyliki św. Franciszka w Asyżu

Bazylika św. Franciszka w Asyżu – XIII-wieczny kościół poświęcony św. Franciszkowi z Asyżu, znajdujący się w umbryjskim mieście Asyż.

bazylika św. Franciszka w Asyżu

Bazylika została zbudowana na Wzgórzu Piekielnym (nazwa szczytu związana jest z wykonywanymi na nim wyrokami śmierci), podarowanym zakonowi przez mieszkańca Asyżu, Szymona Pucciarellego. Reguła zakonu nie pozwala na posiadanie dóbr, zatem teren ten już od 1228 roku stanowił własność Watykanu. Dzień po kanonizacji św. Franciszka, w dniu 17 lipca 1228, papież Grzegorz IX poświęcił miejsce budowy i zmienił nazwę wzgórza na Wzgórze Rajskie.

bazylika św. Franciszka z Asyżu

wnętrze kościoła górnego bazyliki św. Franciszka w Asyżu

Budowa kościoła dolnego trwała dwa lata, a w 1239 zakończono prace nad wznoszeniem bazyliki, konwentu i dzwonnicy.

wnętrze kościoła dolnego bazyliki św. Franciszka w Asyżu, ołtarz papieski otoczony późnogotyckimi freskami

Klasztor minorytów powstawał równolegle z budową kościoła. Nazwa konwent została przyjęta ok. 1300 r. W 1230 przeniesiono ciało św. Franciszka do kościoła dolnego i pochowano je w krypcie pod głównym ołtarzem.

dziedziniec klasztoru Sykstusa IV, Asyż

Gotycko-romański kościół zaprojektował zakonnik i architekt Eliasz Bonbarone. Prace nad upiększaniem budowli trwały jeszcze wiele lat. W 1253, przed konsekracją bazyliki, zakończono je w kościele dolnym. Kościół zdobiony jest licznymi freskami autorstwa: mistrza szkoły pizańskiej – Giunta Pisano; florenckiej – Cimabue, Giotto; rzymskiej – Jacopo Torriti, Pietro Cavallini, Filippo Rusuti; oraz sienejskiej – Pietro Lorenzetti i Simone Martini. Kwestia autorstwa części z nich (m.in. Giotta) jest niepewna lub sporna.

Malowidło z dolnego kościoła - Simone Martini, scena ze św. Marcinem z Tours

Giotto (?), scena z cyklu św. Franciszka: Kazanie do ptaków

Rozbudowa bazyliki miała miejsce w XIV i XV wieku. Ostateczny kształt został nadany w latach 1474-1476 przez papieża Sykstusa IV. Dzwonnica została zbudowana w stylu romańskim.

8 września 1997 r. silne trzęsienie ziemi spowodowało poważne uszkodzenie bazyliki. Zawaliła się część sklepienia kościoła górnego, którego spadające fragmenty zabiły czterech zakonników (jeden z nich był Polakiem). Sklepienie odbudowano. Nie udało się jednak odtworzyć uszkodzonych fragmentów fresków.

W 2000 r. Bazylika i inne zabytki franciszkańskie zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Kościół dolny

wejście do kościoła dolnego bazyliki św. Franciszka w Asyżu

Bazylikę poprzedza dziedziniec otoczony krużgankami zbudowanymi w XV wieku. Do kościoła dolnego prowadzi podwójny portal z drugiej połowyXIII wieku. Zdobią go trzy rozety. Drewniane, rzeźbione drzwi pochodzą z połowy XVI wieku. Drzwi po lewej stronie (z 1550) są dziełem Ugolinuccio z Gubbio. Sceny ukazane na nich obrazują życie św. Franciszka i św. Klary.  W połowie długości transeptu, po lewej stronie, otwiera się nawa kościoła dolnego. Do niej przylegają dobudowane w czasach późniejszych gotyckie kaplice. Nawę przykrytą sklepieniem krzyżowym kończy płytka absyda poprzedzona szerokim transeptem przykrytym sklepieniem kolebkowym.

Najważniejszym miejscem w kościele dolnym jest zejście prowadzące do krypty, w której znajduje się Kaplica Grobu św. Franciszka.

grób św. Franciszka

Najstarsze freski jakie zachowały się w całej bazylice – strona prawa (od wejścia w kierunku ołtarza): Przygotowanie do Ukrzyżowania, Ukrzyżowanie, Zdjęcie z Krzyża, Opłakiwanie Jezusa, Zmartwychwstanie; strona lewa: Św. Franciszek wyrzeka się dóbr doczesnych, Sen papieża Innocentego III, Kazanie do ptaków, Stygmaty św. Franciszka, Pogrzeb św. Franciszka.

Kaplica św. Marcina ozdobiona jest freskami, które w dziewięciu scenach ukazują życie świętego. Wykonał je Simone Martini na początku XIVwieku. Witraż w kaplicy pochodzi z warsztatu Jana di Bonito i jest datowany na rok 1350.

Simone Martini, detal - muzykanci

Simone Martini, scena ukazująca życie św. Franciszka

Kaplica św. Stanisława Szczepanowskiego, biskupa krakowskiego i męczennika kanonizowanego w bazylice św. Franciszka 8 września 1253 r., powstała w drugiej połowie XIV wieku. Zdobią ją freski malarza Szkoły Rzymskiej, mistrza z Asyżu – Puccio Capanna oraz nieznanego naśladowcy Giotta. Przedstawiają sceny z życia świętego oraz Ukrzyżowanie Jezusa i Koronację Maryi Panny.

Puccio Capana, Ukrzyżowanie Jezusa, ok 1330

naśladowca Giotta, prezentacja, ok 1316 r.

Kaplica św. Mikołaja z Bari została zbudowana ok. 1270 r. a kaplica św. Magdaleny w 1310 r. Zdobią je freski Giotta i jego ucznia zwanego Maestro di San Nicola. (zobacz galerię fresków „Legenda św. Franciszka”)

Giotto, z cyklu legend o św. Franciszku - sen Innocentego III

Kaplice św. Szczepana i św. Antoniego zbudowano w latach późniejszych, na przełomie XVII i XVIII wieku.

Malarstwo gotyckie reprezentuje cykl malowideł został wykonany w tzw. Części Krzyżowej kościoła, czyli na ścianach i sklepieniu transeptu na wysokości ołtarza głównego. W prawym ramieniu (patrząc w kierunku ołtarza), na sklepieniu, namalowane zostały freski przedstawiające dzieciństwo Jezusa.

Simone Martini

Na ścianach przedstawione są wizerunki pięciu pierwszych świętych zakonu franciszkańskiego (namalowane przez Simone Martini), scena wskrzeszenia dziecka przez św. Franciszka, Madonna z dzieciątkiem w otoczeniu aniołów (nad portretami zakonników) oraz św. Franciszek (dzieło Cimabue). Z uwagi na czas powstania obrazu, ok. 1280 r. przyjmuje się, że jest to najbardziej wiarygodny portret świętego.

Cimbaue, Maesta i św. Franciszek

Lewe ramię transeptu jest ozdobione freskami namalowanymi przez Pietra Lorenzettiego i jego uczniów. Przedstawiają one sceny męki Jezusa Chrystusa.

Pietro Lorenzetti, Ukrzyżowanie Jezusa, ok 1320 r.

Pod obrazem Ukrzyżowania namalowana został Matka Boska z Dzieciątkiem, św. Jan i św. Franciszek. Fresk ten nazywany jest często Dziewicą Zachodzącego Słońca. Uważa się bowiem, że właśnie o tej porze wygląda najładniej. Freski powstały w ok. 1320 r.

Pietro Lorenzetti, Dziewica zachodzącego słońca, ok 1330 r.

Ołtarz Główny – wykonany został w ok. 1250 r. w Rzymskiej Szkole Cosmati’ch. Możliwe, że marmurowa mensa pochodzi z Konstantynopola. Ołtarz zdobi 20 rzeźbionych kolumienek i mozaika.

Giotto - freski nad ołtarzem przedstawiające alegorie

Nad nim, na sklepieniu krzyżowym, znajdują się freski namalowane przez Giotta w latach1315-1320. Są to alegorie trzech ślubów zakonnych:

• Alegoria Ubóstwa – przedstawia zaślubiny św. Franciszka z Panią Ubóstwo, ślub błogosławi Jezus w obecności aniołów

Giotto, Alegoria Ubóstwa

• Alegoria Czystości – uosabiana przez ubraną na biało dziewczynkę zamkniętą w wieży strzeżonej przez żołnierzy

Giotto, Alegoria Czystości

• Alegoria Posłuszeństwa – ukazana jako skrzydlata postać nakazująca milczenie i nakładająca jarzmo zakonnikowi.
  Obok namalowane zostały dwie cnoty: roztropność (postać o dwóch obliczach po prawej ręce skrzydlatej postaci) i pokora (z klęczącym u jej stóp aniołem broniącym dostępu pysze).
  Wyżej namalowana została postać św. Franciszka przepasanego sznurem, z jarzmem na szyi w towarzystwie dwóch aniołów

Giotto, Alegoria posłuszeństwa

Gloria, czyli Chwała św. Franciszka – przedstawia ubranego w dalmatykę świętego, zasiadającego na tronie unoszonym przez aniołów.

Giotto, Chwała św. Franciszka

Na zakończeniu lewego ramienia transeptu znajduje się kaplica św. Jana Chrzciciela. Z niej można przejść do zakrystii, w której umieszczono relikwie świętego.

Schody w ramionach transeptu prowadzą na taras, z którego można zobaczyć absydę kościoła górnego oraz loggie:

• dolną, przy niej znajdował się pierwszy klasztor Eliasza Bonbarone
• górną, przy której zbudowano klasztor Sysktusa IV

Anglia

katedra w Wells

fasada katedry w Wells

Katedra w Wells, zbudowana w latach 1180 – 1425 r. bazylika z potrójną nawą krzyżową i dwoma niskimi wieżami od frontu. Wieże tylko w niewielkim stopniu są wyższe od elewacji nawy głównej.

katedra w Wells, wnętrze

Kompozycja frontu z podziałem poziomym na dwie kondygnacje, poprowadzonym przez wprowadzenie gzymsów obejmuje wieże i elewację korpusu katedry. Linie poziome równoważą pionowe podziały sześcioma przyporami i powtarzalnymi detalami architektonicznymi w postaci nisz, arkad i wimperg. Środkową część fasady wieńczy szczyt ozdobiony dwoma rzędami rzeźb, z których wyższy przedstawia postacie apostołów.

kaplica King’s College

Kaplica King’s College należąca do Uniwersytetu Cambridge.

Zbudowana w latach 1446 – 1515 r. w stylu wertykalnym.

plan kaplicy King's College

Kaplica o długiej nawie głównej dochodzącej do 90 m przykryta jest ozdobnym sklepieniem o skomplikowanym układzie wachlarzowo rozłożonych żeber, zbiegających się nad filarami.

sklepienie wachlarzowe kaplicy King's College

W ścianach, pomiędzy filarami, umieszczono ogromne okna z witrażami.

witraż w kaplicy King's College

katedra w Salisbury

katedra w Salisbury

Katedra w Salisbury, trójnawowa bazylika z trójnawową kaplicą Mariacką zbudowana w latach 1220-1258. Budowlę przecinają dwie podwójne nawy krzyżowe. Nad transeptem przecinającym korpus w połowie długości wznosi się na 123  m wieża (najwyższa w Anglii). Od strony południowej do kościoła przylega czworoboczny dziedziniec otoczony krużgankiem zbudowanym w okresie 1263-1284, z którego można przejść do ośmiobocznego kapitularza.

opactwo Westminsterskie

opactwo Westminsterskie nocą

Opactwo Westminsterskie w Londynie, przebudowane w latach 1245-1265 z budowli romańskiej. Główna część kościoła zaliczana jest do okresu dekoracyjnego.

fasada kościoła w opactwie Westminster

Jest to trójnawowa bazylika, w której wysoką nawę główną przykrywa sklepienie krzyżowo-gwiazdowe, a o połowę niższe nawy boczne – sklepienia krzyżowe. Część strychowa zbudowana nad nawami bocznymi otwiera się do nawy głównej rzędem triforiów, nad którymi umieszczono okna oświetlające wnętrze budowli. Łęki oporowe zostały poprowadzone w dwóch kondygnacjach.

sklepienie wachlarzowe w kaplicy Westmister

Najstarszą częścią kościoła jest trójnawowy transept i prezbiterium zbudowane w 1245 r. Prezbiterium zamyka pięć boków dziesięciokąta z ambitem, do którego przylega pięć podkowiastych kaplic. Pod koniec gotyku (w latach 1502-1512) wyburzono środkową z nich i w tym miejscu zbudowano dużą grobową kaplicę Henryka VII. Kaplica ta to właściwie niewielka bazylika z wielokątnym zamknięciem i przylegającymi do niego kaplicami. Nawę przykrywa sklepienie wachlarzowe.

Niemcy

katedra św. Piotra i NMP w Kolonii

fasada katedry w Kolonii

Katedra Świętego Piotra i Najświętszej Marii Panny w Kolonii (niem. Kölner Dom, oficjalnie Hohe Domkirche St. Peter und Maria) – archikatedra, największy i najważniejszy kościół niemieckiej Kolonii. Siedziba arcybiskupstwa kolońskiego istniejącego tutaj od 313 r.

widok na katedrę w Kolonii z lotu ptaka

wiodok z lotu ptaka na katedrę w Kolonii

Obecna wielka świątynia, której budowa rozpoczęła się w 1248 roku na miejscu rzymskiej świątyni z IV wieku i trwała z przerwami ponad 600 lat do 1880 r.

zdjęcie katedry w Kolonii z 1856 r. - widać trwające prace budowlane

Do 1884 r. była najwyższą budowlą świata. Dziś jest jednym z najbardziej rozpoznawanych i najatrakcyjniejszych miejsc turystycznych Niemiec. Rocznie jest zwiedzana przez miliony odwiedzających; w 2001 r. było to blisko 6 mln gości.

katedra w Kolonii nocą

Usytuowana nieopodal rzeki Ren katedra kolońska ma 144 m długość i 86 m szerokość oraz wieże o wysokości 157 m. Jest drugą co do wysokości gotycką budowlą na świecie (po katedrze w Ulm) i trzecią co do wielkości gotycką katedrą świata pod względem powierzchni (po katedrze w Sewilli i katedrze w Mediolanie). Powierzchnia kościoła wraz z obiema wieżami to 7000 m². W 1996 r. została zapisana na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Katedra została wybudowana dla sprowadzonych z Mediolanu relikwii Trzech Króli, przez co świątynia stała się celem licznych pielgrzymek. Ważny ośrodek religijny Niemiec, jedno z głównych punktów programu Światowych Dni Młodzieży pod przewodnictwem papieża Benedykta XVI, który również odwiedził kolońską katedrę.

Pod względem architektonicznym stanowi cenny przykład recepcji francuskiego gotyku katedralnego oraz rozpowszechnionej na terenie krajów Rzeszy metody wielokrotnego stosowania elementów wertykalnych w elewacjach zewnętrznych.

współczesny detal architektoniczny katedry w Kolonii

W XIX wieku była jednym z najważniejszych inspiracji dla neogotyku, nie tylko jako miejsce poznania średniowiecznej sztuki budowlanej, lecz także stanowiła punkt wyjścia dla idei umocnienia katolicyzmu w Niemczech, głoszonych m.in. przez Augusta Reicherspergera.

Amerykański żołnierz i zniszczony czołg Panther przed katedrą w Kolonii, 4 kwietnia 1945 r.

Stanowi cenny zbiór sztuki średniowiecznej, nowożytnej i nowoczesnej. Spośród nich wyróżniają się dominujący nad gotyckim ołtarzem głównym relikwiarz Trzech Króli, przedromański krucyfiks Gerona, gotyckie ołtarze Świętej Klary z XIV w. oraz Ołtarz Patronów Miasta – dzieło Stefana Lochnera, gotyckie rzeźby Apostołów oraz Madonny Mediolańskiej, stalle, liczne witraże z XIII-XX w.

W 1164 arcybiskup miasta Rainald z Dassel przywiózł z Mediolanu do Kolonii relikwie Trzech Króli podarowane kościołowi przez Fryderyka Barbarossę. Budowę odpowiedniego relikwiarza zlecono jednemu z najwybitniejszych złotników owych czasów, Mikołajowi z Verdun.

Mikołaj z Verdun, relikwiarz Trzech Króli

Prace złotnicze rozpoczęły się w 1181 a zostały ukończone przez rzemieślników kolońskich prawie czterdzieści lat później. Relikwiarz złożono w starej katedrze, która wkrótce okazała się zbyt mała, by sprostać ogromnej masie pielgrzymów. Nota bene Kolonia wówczas urosła do największego po Ziemi Świętej, Rzymie i Santiago de Compostela ośrodka pielgrzymkowego.

W 1225 r. zapadła decyzja o budowie nowej katedry. Podczas gdy większość budowli sakralnych w Nadrenii powstawała w stylu romańskim ówczesna katedra kolońska mogła budzić uznanie w samej Kolonii i w okolicach, jednakże w stosunku do głównych świątyń dwóch potężnych arcybiskupstw nadreńskich – katedr w Moguncji i Trewirze była niewielką świątynią, nie mówiąc już o zachodniej Europie.

romańska katedra w Trewirze

Inicjatorami wzniesienia nowej większej katedry byli arcybiskupi Engelbert (lata urzędu 1216-25) i przede wszystkim Konrad von Hochstade, pierwszy reprezentant elektoratu kolońskiego, który sprawował rządy w latach 1238-1261, którzy obrali jako wzorzec katedry francuskie wzniesione w nowym strzelistym stylu gotyckim. Zastosowanie w budowie form francuskiego gotyku katedralnego było rezultatem orientacji politycznej arcybiskupa von Hochstatde, de facto w celu podkreślenia prestiżu arcybiskupstwa kolońskiego, katedralnej kapituły i katedry jako ośrodka kultu religijnego trzeba było wybrać jak najbardziej wyszukany wzór, stąd wykorzystanie nowych doświadczeń budowlanych i artystycznych zachodniego sąsiada z teologicznego i ideowego punktu widzenia było najlepszym wyborem. Ambicje arcybiskupstwa kolońskiego wzrosły po wykonaniu relikwiarza Trzech Króli, który był summa wszystkich relikwiarzy, dlatego też nowa katedra miała być summa wszystkich katedr.

widok katedry w Kolonii na obrazie Hansa Memlinga z relikwiarza św. Urszuli

Kamień węgielny położył w 1248 arcybiskup Konrad von Hochstaden. Pierwszym budowniczym katedry był Gerhard von Rile. Kolejni budowniczowie znani są także z imion, byli to m.in. Arnold i Johannes. Głównym materiałem do budowy katedry był trachyt sprowadzany z Siedmiogórza na wschodnim brzegu Renu.

Uroczyste poświęcenie prezbiterium miało miejsce w 1322 r.

Układ przestrzenny prezbiterium wraz z ambitem i wieńcem kaplic, proporcje oraz diafaniczność (przezroczystość konstrukcji) zostały tu konsekwentnie zastosowane, przez co wschodnia część katedry jest osiągnięciem myśli teologiczno-artystycznej znanej za czasów opata Sugera. Formy architektoniczne katedry kolońskiej nawiązują do głównych osiągnięć XII i XIII-wiecznego gotyku francuskiego m.in. Sainte-Chapelle i katedry w Amiens. Co więcej budowniczym udało się w katedrze kolońskiej podsumować osiągnięcia architektury na terenie monarchii Kapetyngów. Dwuwieżowa fasada znana z XIV-wiecznych rysunków odbiega od klasycznych form ku rozwiązaniom indywidualnym, powszechnym na terenie Rzeszy.

Katedra w Kolonii w obecnym kształcie ma plan krzyża łacińskiego. Jest orientowaną pięcionawową bazyliką, z trójnawowym transeptem i prezbiterium z ambitem i wieńcem kaplic.

plan katedry w Kolonii

Od zachodu dwie wieże na planie kwadratu. Układ świątyni, gdzie obejście ma kontynuację w bocznych nawach transeptu a następnie w korpusie nawowym nawiązuje do układu przestrzennego średniowiecznego kościoła pielgrzymkowego. Wszakże relikwie Trzech Króli miały być planowo usytuowane na skrzyżowaniu naw, po wzniesieniu prezbiterium usytuowano je w kaplicy Trzech Króli – usytuowanej w „kluczu” kościoła, na wschodzie, wprost za ołtarzem głównym.

krucyfiks Gerona, ok. 975 r.

Madonna Mediolańska, ok 1164 r.

W skrajnych, zachodnich kaplicach bocznych ambitu znalazły się dwa inne ważne dzieła o charakterze kultowym – krucyfiks Gerona (po stronie północnej) oraz Madonna Mediolańska (po stronie południowej). W rezultacie wszystkie te ułożone hieratycznie dzieła tworzą trójkąt skierowany na wschód, stąd ambit z wieńcem kaplic był ostatnim odcinkiem pielgrzymkowego szlaku, którego punkt kulminacyjny został usytuowany ściśle we wschodniej części. Prezbiterium, które od reszty świątyni odgradzała przegroda chórowa było zastrzeżone dla duchowieństwa.

Ołtarz Trzech Króli

Stefan Lochner, Ołtarz Trzech Króli, ok 1440, technika mieszana na desce, Katedra w Kolonii

zamknięty Ołtarz Trzech Króli z katedry w Kolonii

Polska

bazylika Mariacka w Gdańsku

Bazylika Mariacka w Gdańsku – kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, konkatedra archidiecezji gdańskiej, wybitne dzieło gotyckiej architektury ceglanej.

widok bazyliki Mariackiej w Gdańsku

Jest to największy kościół ceglany na świecie i jeden z największych kościołów w ogóle.

W 1379 roku mistrz murarski Henryk Ungeradin rozpoczął wznoszenie obecnego kościoła pod niemiecką nazwą Marienkirche. Od 1485 roku przy budowie pracował architekt Hans Brandt – jego udziałem wzniesiono korpus nawowy. Budowę ostatecznie ukończono po roku 1496 pod kierunkiem Henryka Haetzla, który w latach 1499-1502 dokonał przesklepienia całego wnętrza.

Kościół Mariacki w Gdańsku wkrótce po zakończeniu działań wojennych w 1945 r., widziany od strony północnej. Fot. Zbigniew Kamiński.

Tragiczna dla świątyni była II wojna światowa: w 1945 roku spłonęły dachy, większość sklepień runęła, a duża część wyposażenia uległa zniszczeniu. Rekonstrukcję kościoła ukończono w roku 1956, a wysokie hełmy narożnych wieżyczek odtworzono dopiero po roku 1970.

W XVII wieku, obok kościoła Mariackiego, zaczęto budować Kaplicę Królewską.

plan kościoła Mariackiego w Gdańsku

Kościół jest trójnawową halą o rozbudowanym i bogatym programie przestrzennym: trójnawowy transept i również trójnawowe prezbiteriumtworzą we wschodniej części wrażenie przestrzeni centralnej, w której wszystkie kierunki są prawie równoważne, co było ideałem późnogotyckiej architektury miejskiej. Pewne nieregularności planu w miejscu połączenia północnego ramienia transeptu z prezbiterium wynikają z konieczności dostosowania się do istniejącej zabudowy miejskiej.

wnętrze kościoła mariackiego w Gdańsku

sklepienie kościoła Mariackiego w Gdańsku

Popisem mistrzostwa architekta są sklepienia, częściowo rekonstruowane po ostatniej wojnie. W nawie głównej, transepcie i prezbiterium są to sklepienia sieciowe o bogatym układzie żeber, w nawach bocznych – sklepienia kryształowe.

sklepienie "od wewnątrz"

Wygląd zewnętrzny kościoła zdominowany przez gładkie płaszczyzny ścian, w których znajdują się wysokie ostrołukowe okna. Takie ukształtowanie ścian zewnętrznych stało się możliwe dzięki wprowadzeniu skarp do wnętrza kościoła i utworzeniu między nimi kaplic. Od góry elewacje zamykają szczyty, które są dzielone pinaklami. Z naroży wyrastają ośmioboczne wieżyczki nakryte spiczastymi hełmami (zrekonstruowanymi po roku 1970).

witraż w kościele Mariackim w Gdańsku

Część z nich po roku 1945 znalazła się w Muzeum Narodowym w Warszawie, przy czym ostatnio niektóre z nich powróciły do Gdańska:

• Rzeźba Pietá: ok. 1420
• Rzeźba Pięknej Madonny: ok. 1420
• Tablica Dziesięciorga Przykazań: ok. 1480-1490
• Ołtarz Jerozolimski: 1495-1500 (obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie)
• Ołtarz główny: 1511-1517, Michał z Augsburga
• Nagrobek Szymona i Judyty Bahrów: 1614-1620, Abraham van den Blocke
• Zegar astronomiczny: 1464-1470, Hans Düringer z Torunia (działająca rekonstrukcja)

Najcenniejszy element wyposażenia, tryptyk „Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga (1467-73), jest przechowywany w Muzeum Narodowym w Gdańsku (w kościele znajduje się jego kopia).

Hans Memling, Sąd Ostateczny, ok. 1467-1471. Panel, 242 x 180,8 cm i 242 x 90 cm (x 2). Muzeum Narodowe w Gdańsku

centralny panel Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga

Centralny panel przedstawia Chrystusa ukazanego na złotym tle (symbolizującym boskość), zasiadającego na tęczy, ze stopami spoczywającymi na złotej sferze. „Sędziego Sędziów” otacza dwunastu apostołów, Dziewica Maria oraz Jan Chrzciciel (Chrystus unosi prawą dłoń w geście błogosławieństwa, lewą zaś trzyma opuszczoną – gesty te odpowiadają ukazanej wyżej lilii zmiłowania oraz rozżarzonemu mieczowi sprawiedliwości); nad nimi zaś unoszą się czterej aniołowie, trzymający atrybuty męki Chrystusa (Arma Christi) – kolumnę, przy której został ubiczowany, krzyż, włócznia, itd. Trzej kolejni aniołowie, ukazani nieco niżej, oraz czwarty (przeniesiony na prawy panel) dmą w trąby Apokalipsy. Wielka postać odziana w zbroję to św. Michał Archanioł, stojący pośród rozległej równiny i oddzielający zmartwychwstałych na błogosławionych i potępionych przy użyciu wagi i pastorału (sprawiedliwa dusza na szali to florencki bankier Tommaso Portinari). Te zbyt lekkie mogą się spodziewać najgorszego.

lewy panel Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga

Lewe skrzydło tryptyku przedstawia dusze sprawiedliwych wstępujące do Królestwa Niebieskiego, gdzie wręczane są im szaty, które nosili za życia. Procesję prowadzi grupa znanych osobistości kościoła. Św. Piotr – z kluczem w dłoni – wita dusze sprawiedliwych na kryształowych schodach prowadzących ku niebiosom.

prawy panel Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga

Większość wskrzeszonych dusz została jednak osądzona surowo – widzimy je po prawej stronie, pędzone przez czarne, demoniczne postacie ku ogniom piekielnym w scenerii przypominającej krater wulkanu.

donator Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga

donator Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga

Na zewnętrznej stronie skrzydeł umieszczone są postacie donatorów w kolorze – Angelo di Jacopo Tani i jego żona Katarzyna z Tanaglich – oraz w technice en grisaille – Madonna z Dzieciątkiem i Michał Archanioł walczący z diabłem.

Rogier van der Weyden, Ołtarz Sądu Ostatecznego z Beaune

Kompozycja obrazu wzorowana jest na dziele Rogiera van der Weydena Ołtarz Sądu Ostatecznego z Beaune. Dotyczy to panoramy, motywu miecza i lilii obok Chrystusa oraz przedstawień donatorów z Matką Boską i Archaniołem. Memling niweluje jednak złote tło, a dobro na wadze Michała Archanioła ukazuje, inaczej niż Roger, jako cięższe. Początkowo wzrok Anioła skierowany był wprost na widza, jak u van der Weydena. Później jednak autor zmienił koncepcję.

kościół Mariacki w Gdańsku

Kościół archiprezbiterialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, kościół Mariacki – jeden z największych i najważniejszy, po Katedrze Wawelskiej, kościół Krakowa, od 1962 roku posiada tytuł bazyliki mniejszej.

bryła bazyliki mariackiej w Krakowie

Należy do najbardziej znanych zabytków Krakowa i Polski. Położony jest przy północno-wschodnim narożniku Rynku Głównego, na Placu Mariackim.

Według Jana Długosza pierwszy murowany kościół w stylu romańskim został ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża w latach 1221-1222 na miejscu pierwotnej drewnianej świątyni. Wkrótce jednak budowlę zniszczono podczas najazdów tatarskich.

W latach 1290-1300 wzniesiono, częściowo na poprzednich fundamentach, wczesnogotycki kościół halowy, który konsekrowano około roku 1320-1321. Prace jednak kontynuowane były jeszcze w trzeciej dekadzie czternastego stulecia.

kościół mariacki w Krakowie

W latach 1355-1365, dzięki fundacji Mikołaja Wierzynka (mieszczanina krakowskiego i stolnika sandomierskiego), wzniesiono obecne prezbiterium.

Z kolei w latach 1392-1397 polecono mistrzowi Mikołajowi Wernerowi lepsze doświetlenie kościoła. Budowniczy obniżył mury naw bocznych, a w magistralnych wprowadził duże otwory okienne. W ten sposób halowy układ świątyni zmienił się na bazylikowy.

W pierwszej połowie XV wieku dobudowano kaplice boczne. Większość z nich była dziełem mistrza Franciszka Wiechonia z Kleparza. W tym też czasie podwyższona została wieża północna, przystosowana do pełnienia funkcji strażnicy miejskiej. W roku 1478 cieśla Matias Heringkan pokrył wieże przepięknym hełmem. Na nim, w roku 1666, umieszczono złoconą koronę.

wieże kościoła mariackiego w Krakowie

W końcu XV wieku świątynia Mariacka wzbogaciła się o arcydzieło rzeźbiarskie późnego gotyku – Ołtarz Wielki – dzieło Wita Stwosza.

W XVIII wieku, na polecenie archiprezbitera Jacka Augusta Łopackiego, wnętrze gruntownie przerobiono w stylu późnego baroku. Autorem tych prac był Francesco Placidi. Wymieniono wtedy 26 ołtarzy, sprzęt, wyposażenie, ławy, obrazy, a ściany ozdobiono polichromią pędzla Andrzeja Radwańskiego. Z tego okresu pochodzi również późnobarokowa kruchta.

Na początku XIX wieku, w ramach porządkowania miasta, zlikwidowano przykościelny cmentarz. W ten sposób powstał plac Mariacki.

W latach 1887-1891, pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego, wprowadzono do wnętrza wystrój neogotycki. Świątynia zyskała nowąpolichromię projektu i pędzla Jana Matejki, z którym współpracowali: Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer – autorzy witraży w prezbiterium i nad organami głównymi.

Obecny kształt nadała kościołowi przebudowa na układ bazylikowy, która miała miejsce w latach 1392-1397.

fasada kościoła mariackiego w Krakowie

Fasada świątyni ujęta jest w dwie wieże:

• Wieża wyższa, zwana Hejnalicą, ma 82 metrów wysokości. Zbudowana jest na planie kwadratu, gdzie na wysokości dziewiątej kondygnacji przechodzi w ośmiobok, przepruty ostrołukowymi wnękami, mieszczącymi dwie kondygnacje okien. Wieże nakrywa gotycki hełm, będący dziełem mistrza Matiasa Heringkana z 1478 roku. Hełm składa się z ośmiobocznej, zaostrzonej iglicy, otoczonej wieńcem ośmiu niższych wieżyczek. Na iglicy umieszczona została w roku 1666 złocona korona o średnicy ok. 4 metrów. Z wieży, z wysokości 54 metrów, grany jest co godzinę Hejnał Mariacki. Jest on jednym z symboli Krakowa. U podnóża, od strony północnej, znajduje się prostokątna przybudówka, mieszcząca kamienne schody, prowadzące do wnętrza wieży.

• Wieża niższa, o wysokości 69 metrów, przeznaczona jest na dzwonnicę kościelną. Wzniesiona na planie kwadratu, posiada wyraźnie zaznaczony na całej wysokości gzymsami i oknami, podział kondygnacyjny. Na piętrze znajduje się renesansowa kaplica pod wezwaniem Nawrócenia św. Pawła (Kaufmanów). Na zewnątrz obok okna kaplicy, pod trójspadowym daszkiem jest zawieszony dzwonek „za konających”, odlany przez Kacpra Koerbera z Wrocławia w 1736 roku. Wieżę nakrywa późnorenesansowy hełm, wykonany w 1592 roku, składający się z eliptycznej kopuły, osadzonej na ośmiobocznym bębnie i zwieńczoną ażurową latarnią. W narożnikach ustawione są cztery mniejsze kopułki na niskich, sześciobocznych podstawach.

Nawa główna o wysokości 28 metrów nakryta jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym.

okno gotyckie kościoła mariackiego w Krakowie

Nawę główną i prezbiterium dzieli, umieszczony na tęczy (projektu Jana Matejki), krucyfiks – dzieło uczniów Wita Stwosza.

Wit Stwosz, Ołtarz mariacki, 1477-89 r., kościół mariacki, Kraków

Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie – ołtarz Zaśnięcia NMP, właściwie retabulum ołtarza głównego Kościoła Mariackiego w Krakowie zwane również potocznie „Ołtarzem Mariackim w Krakowie”, „Krakowskim Ołtarzem Wita Stwosza” itp. to nastawa ołtarzowa wykonana w latach 1477-89 przez przybyłego z Norymbergi rzeźbiarza Wita Stwosza (ok. 1448 – 1533) i jego krakowski warsztat.

Retabulum ma wymiary 11 x 13 m; wysokość największych figur wynosi ok. 2,7 m. Jest to największa w Europie gotycka nastawa ołtarzowa.

Figury, których w ołtarzu jest ponad 200, wyrzeźbione są z litych kloców lipowych. Cała konstrukcja wykonana jest w drewnie dębowym, natomiast tło w modrzewiu.

W predelli ukazane jest drzewo Jessego — genealogiczne drzewo Chrystusa i Marii Panny. Szafę nastawy zdobią trzy skrzydła, jedno nieruchome oraz dwa ruchome. Bryłę pentaptykudopełnia zwieńczenie.

Ołtarz Wita Stwosza, dzieło późnego średniowiecza, łączy w sobie elementy sacrum i profanum. Mistycyzm zmieszany jest z naturalistycznym realizmem. Złote szaty apostołów występują obok codziennych ubiorów noszonych w średniowiecznym Krakowie. Obok wzniosłych religijnych scen ukazane zostało życie w jego codzienności. Postać Madonny zachowuje ideał średniowiecznego piękna, ale apostołom Stwosz nadał rysy współczesnych mieszczan krakowskich. W realistycznym podejściu do postaci posunął się tak daleko, że widać dokładnie ich różne ułomności: defekty wyglądu, zdeformowane dłonie, napęczniałe żyły na nogach, ślady chorób skórnych.

Scena główna

Wit Stwosz, Ołtarz mariacki - scena główna - zaśnięcie NMP

Główną sceną ołtarza, znajdującą się w środkowej szafie, jest Zaśnięcie Marii Panny. Śpiąca Maryja Panna, otoczona jest przez apostołów. Ekspresja sceny jest wzmożona zagęszczeniem postaci; w rzeczywistości nigdy nie mogłyby one stać tak blisko siebie. Złocone szaty odbijają światło. Ustawienie postaci „pod wiatr” powoduje sfałdowanie szat.

Skrzydła

Wit Stwosz, Ołtarz mariacki - zwiastowanie

Otwarty ołtarz na ruchomych skrzydłach ilustruje sześć Radości Maryi: od Zwiastowania po Zesłanie Ducha Świętego. Kiedy szafa jest zamknięta, płaskorzeźby przedstawiają 12 scen z życia Marii i Jezusa. Postacie przedstawione są w strojach z epoki, będąc obecnie znakomitym studium kostiumologii. Sprzęty domowe, naczynia codziennego użytku również są wierną kopią pierwowzorów.

Górna kwatera na prawym ruchomym skrzydle przedstawia ukrzyżowanie Jezusa.