notatki – porządki architektoniczne

Porządki architektoniczne

Porządek architektoniczny to system konstrukcyjno-dekoracyjny, którego elementy, o określonym kształcie i sposobie dekoracji, są powiązane określonymi proporcjami obliczanymi za pomocą modułów.

Porządek obejmuje podporę (kolumna z bazą, trzonem i głowicą) oraz belkowanie. Najbardziej wyróżniającym elementem każdego porządku jest głowica.

Podstawowe porządki architektoniczne wykształciły się w starożytności, w kręgu kultury klasycznej. W końcu VII wieku p.n.e. ustaliły się w Grecji zasady porządku doryckiego (prawdopodobnie najstarszy) i jońskiego (wywodzi się z Azji Mniejszej). Oprócz nich wyróżnia się następujące porządki:

• koryncki – trzeci po doryckim i jońskim klasyczny porządek grecki, wynaleziony w Atenach w V wieku p.n.e.,
• toskański – najprostszy, prawdopodobnie wywodzi się ze świątyń etruskich,
• kompozytowy – wynalazek rzymski, połączenie porządku jońskiego i korynckiego,

Teoretyczną podstawę dla porządków antycznych (dorycki, joński, koryncki i toskański) stanowi traktat rzymskiego architekta Witruwiusza De architectura. Ze względu na fakt, że w dziele Witruwiusza nie zachowały się rysunki, cennymi źródłami do poznawania lub projektowania porządków klasycznych są nowożytne dzieła Albertiego, Vignoli i Palladia. Dziesięć ksiąg o sprawach budownictwa Albertiego zostało wprost oparte na dziele Witruwiusza.

 

Witruwiusz - De Architectura(kliknij, aby czytać on-line - wersja angielska)

 

Leon Battista Alberti - De re aedificatoria (Dziesięć ksiąg o sprawach budownictwa) kliknij, aby czytać on-line

 

W odrodzeniu zasady architektury porządkowej rozpowszechniły liczne traktaty. Od starożytnych przejęto też wtedy tak zwaną charakterologiczną teorię porządków, która wiązała poszczególne z nich z rodzajami ludzkimi (dorycki — męski, joński — żeński, koryncki — dziewczęcy), usposobieniami, bóstwami oraz uzależniała wybór porządku od przeznaczenia budowli.

W manieryzmie chętnie stosowano zamiast kolumn kariatydy. W tak zwanym porządku perskim używano podpór w formie niewolników (persów).

 

Kariatydy Erechtejonu na Akropolu

 

 

Kariatydy w budynku Sądu Najwyższego w Warszawie

 

Wielki porządek – uporządkowanie elewacji poprzez zastosowanie pilastrów, kolumn lub półkolumn obejmujących kilka (minimum dwie) kondygnacji, pozwoliło uzyskać równowagę proporcji gzymsu wieńczącego do skali porządku występującego w układzie ściany. Wielki porządek wprowadził do architektury w okresie renesansu Leone Battista Alberti. Wielki porządek stanowił główną cechę późniejszego kierunku palladiańskiego.

 

Wielki porządek (po lewej stronie) i spiętrzenie porządków (po prawej)

Wielki porządek - Kolegium jezuickie w Poznaniu

Porządek spiętrzony – stosowany w budowlach kilkukondygnacyjnych, w których na każdej kondygnacji występuje inny porządek mały, z zastosowaniem reguły „im wyżej tym lżej” – czyli najniżej porządek „najcięższy” – toskański, wyżej dorycki, joński, koryncki, a na samym szczycie kompozytowy.

Koloseum w Rzymie - spiętrzony porządek

 

Mały porządek – kolumny lub pilastry są wysokości jednej kondygnacji, lub na każdej kondygnacji osobno.

 

 

Porządek dorycki

Kolumna dorycka z belkowaniem
a. abakus (inaczej plintus)
b. echinus
c. trzon z kanelurami
d. anuli
e. scamillus
f. architraw (epistyl)
g. metopa
h. tryglif
i. geison (gzyms wieńczący)

 

Porządek dorycki (styl) to jeden z najbardziej znanych porządków architektonicznych czasów starożytnych.

Cechy charakterystyczne:

• ciężkie proporcje
• surowość
• monumentalizmWalory artystyczne ustępowały w nim miejsca funkcjonalizmowi.

 

Porządek dorycki Partenonu

 

 

Architektura dorycka wywodzi się prawdopodobnie z budownictwa drewnianego. Wiele dekoracyjnych szczegółów w budownictwie kamiennym imituje elementy drewniane, np. tryglif nad każdą kolumną w budownictwie drewnianym pełnił rolę ochrony czoła belki stropowej, umieszczane pod okapem regulae – naśladują deseczki, guttae to imitacja drewnianych kołków łączących konstrukcje.

Kolumna w porządku doryckim nie posiada bazy,a jej głowica ma kształt bardzo prosty; jak gdyby okrągłej spłaszczonej poduszki, na której spoczywa kwadratowa płyta. Taki rodzaj kolumn pojawił się w Grecji najwcześniej już w VII w. p.n.e.

 

Konstrukcja

Tak zwana zasada tryglifu, rządząca porządkiem doryckim, stawiała budowniczym następujące wymogi:

• tryglif musi znaleźć się nad każdą kolumną i nad każdym interkolumnium
• na krawędziach fryzu należy umieścić dwa, stykające się ze sobą pod kątem prostym tryglify, nigdy metopy
• każdy tryglif należy umieścić dokładnie nad środkiem kolumny i nad środkiem interkolumnium

Rozmiary poszczególnych elementów w stylu doryckim były ściśle określone: np. kolumna miała 12 modułów wysokości, kapitel i tryglif – 1 moduł, a metopa- 1,6. Zwykło się przyjmować, że modułem w przypadku porządku doryckiego była połowa średnicy trzonu kolumny u podstawy. Witruwiusz podawał, że modułem może być: długość fasady, średnica dolnego bębna kolumny, szerokość tryglifu. W XIX wieku uczeni niemieccy po przeprowadzeniu szeregu pomiarów geometrycznych zachowanych świątyń doszli do wniosku, że najłatwiej spełnić wymogi zasady tryglifów w oparciu o przyjęcie jako modułu wielkości równej szerokości tryglifu. W oparciu o tę wielkość, znając liczbę kolumn w elewacji, stosując się do surowych kanonów, architekt był w stanie wyliczyć pozostałe wymiary świątyni: jej wysokość, szerokość, rozmiary metop itp.

 

Układ pionowy świątyni greckiej

 

Kolumna i belkowanie

Kolumny w tym porządku nie miały bazy i wsparte były bezpośrednio na stylobacie. 

Trzon kolumny zwykle lekko zwężał się ku górze, a w około jednej trzeciej wysokości był lekko wybrzuszony (entasis). Miało to zapobiec optycznemu złudzeniu pochylania się kolumn. Kolumny doryckie w niektórych budowlach nie posiadały entazis, przykładem mogę być kolumny zewnętrznej kolumnady tolosu w Epidauros (ok. 360 – 340 p.n.e.).

Trzon pokrywało 16-20 żłobień z ostrymi zakończeniami (kanelury).

Słabo zdobiony kapitel tworzyły tylko echinus i abakus.

Zabiegi z poszerzeniem kolumn nie były jedynymi stosowanymi przez architektów greckich. Niwelacja złudzeń optycznych polegała także na pogrubieniu zewnętrznych kolumn przy jednoczesnym lekkim pochyleniu ich górnej części w kierunku osi elewacji, a także wybrzuszeniu stylobatu w części środkowej.

 

Fryz dorycki

 

Belkowanie składało się z nie zdobionego architrawu, fryzu tryglifowo-metopowego oraz gzymsu zakończonego często simą (rynną) zdobioną rzygaczami i antefiksami. Pod każdym tryglifem poniżej listwy (tenia), która oddzielała architraw od fryzu umieszczano listewkę zwaną regula z 6 łezkami (guttae). Natomiast nad fryzem dodawano podtrzymującą gzyms płytkę (mutulus) z łezkami w 3 rzędach.

 

Porządek dorycki

 

Zasięg i zastosowanie

Styl dorycki nie był stosowany wyłącznie na terenach zamieszkanych przez Dorów, ale w zasadzie wszędzie gdzie dotarła grecka cywilizacja. Najciekawsze przykłady budowli doryckich zachowały się w Italii i na Sycylii. Stworzoną w Italii odmianą porządku doryckiego był porządek toskański.

Surowe reguły kanonu doryckiego były trudne do zastosowania w dużych budowlach, co doprowadziło do zaniechania stosowania tego porządku w okresie hellenistycznym, niemniej z tego czasu znamy jeszcze budowle w stylu doryckim, np. świątynia Ateny Nikeforos w Pergamonie czy Ateny Lindia w Lindos na Rodos.

 

 

Przykłady zabytków w porządku doryckim: świątynia Apolla w Koryncie (ok. 540 r. p.n.e.), świątynie w Paestum (np. Hery, poł. V w.p.n.e.), świątynia Afai na Eginie (ok. 510-490 r.p.n.e.), świątynie Zeusa (Olimpejon) oraz Hery (Herajon) w Olimpii. Za najdoskonalszy przykład stylu doryckiego uważa się Partenon w Atenach.

Porównanie różnych kolumn doryckich:
a. ze świątyni w Delos z czasów klasycznych (wysokość = prawie 6 średnicom dolnym)
b. z Partenonu, około 440 r. p.n.e. (wysokość = 5,5 średnicy)
c. ze świątyni w Koryncie z okresu archaicznego, ok. 540 p.n.e. (wysokość = 4 średnicom)

Partenon

Porządek joński

Porządek joński to jeden z trzech podstawowych porządków architektonicznych występujących w architekturze starożytnej Grecji. Posiada dwie odmiany: attycką i małoazjatycką, różniące się przede wszystkim detalami bazy i belkowania. Powstał w Azji Mniejszej na przełomie VII i VI w. p.n.e. pod wpływem budownictwa ludów Wschodu.

 

Porządek joński

 

Cechy charakterystyczne

• lekkość, smukłe proporcje, bogate zdobienia
   
• baza oparta na plincie: w wariancie attyckim trójczłonowa złożona z dwóch torusów i trochilusu między nimi, albo w wariancie małoazjatyckim – wieloczłonowa, dowolnie zestawiona z torusów i trochilusów
• trzon kolumny ozdobiony 24 kanelurami połączonych listewkami (stegami), żłobkowanie jest węższe niż w stylu doryckim. Mniej wyraźnie jest zaznaczony entasis, zwężenie trzonu poniżej głowicy jest też mniejsze
• głowica – najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl joński ukształtował się w VI w. p.n.e., zbudowana jest z ozdobnej, opisywanej często jako przypominającej baranie rogi, woluty. Kształt woluty wywodzi się z rolowanej nad wejściem maty. Powyżej woluty abakus o profilowanych krawędziach, często dość bogato zdobiony
  

  Głowica porządku jońskiego

   

• belkowanie złożone z trójczłonowego architrawu na którym opiera się w wariancie attyckim bogato zdobiony fryz ciągły (w porządku doryckim fryz zdobiony był metopami rozdzielonymi tryglifami). 
   
• fryz zdobiony był reliefem z scenami mitologicznymi, historycznymi. Najbardziej znanym i ciekawym przykładem jest fryz Partenonu zwany fryzem partenońskim. W odmianie małoazjatyckiej fryz nie posiada tak bogatej dekoracji. Jego ozdobą jest rząd wystających kostek. 
   
• Powyżej fryzu znajdowała się najwyższa część belkowania – gzyms wieńczący, często niższy niż w porządku doryckim, ale o bardziej skomplikowanej formie. Górną jego część stanowiła listwa zdobiona kimationem,  antemionem lub plecionką,  zakończona na ogół ząbkowaniem.  
• Świątynie budowane w stylu jońskim kryte były, podobnie jak świątynie w stylu doryckim,  dwuspadowym dachem zwieńczonym tympanonem, z gzymsem ozdobionym akroterionami.
• Wzdłuż dachu biegła rynna (sima) zakończona rzygaczami w postaci lwich pysków. 
   
• Pole przyczółka wypełniała bogata dekoracja rzeźbiarska
   
• świątynie stawiano na trzystopniowej podbudowie (krepidoma) 
  

  świątynia Nike Apteros w stylu jońskim

Styl joński cieszył się ogromną popularnością od IV w. p.n.e., dominował w okresie hellenistycznym. Swoim zasięgiem objął nie tylko Grecję ale teżItalię i Sycylię. Przykłady zabytków w porządku jońskim: Apteros (Nike Bezskrzydła) i Erechtejon na Akropolu, Herajon na wyspie Samos, Artemizjonw Efezie i w Ołtarzu Pergamońskim.

Rozwinięciem porządku jońskiego był porządek koryncki.

 

Porządek koryncki

 

Porządek koryncki – jeden z trzech podstawowych porządków architektonicznych występujących w architekturze starożytnej Grecji. Rozwinął się jako odmiana porządku jońskiego na przełomie V i IV w. p.n.e..

 

Cechy charakterystyczne:

 

 

Porządek korynki

 

• smuklejsze proporcje i bardziej ozdobna głowica niż w porządku jońskim
   
• baza – jak w porządku jońskim, czyli trójczłonowa złożona z dwóch torusów i trochilusu między nimi
   
• trzon kolumny, jak w stylu jońskim, ozdobiony 24 kanelurami połączonych listewkami (stegami), kolumna o smuklejszych proporcjach
   
• głowica – najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl koryncki, ma kształt koszyka (kalatosu) uformowanego z dwóch rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz, powyżej liści znajdują się cztery pojedyncze woluty podtrzymujące abakus. Pomiędzy tymi wolutami znajdują się jeszcze cztery pary mniejszych wolut, spomiędzy których wyprowadzona jest palmeta lub inny motyw roślinny
   
• belkowanie podobne jak w stylu jońskim, czyli złożone z trójczłonowego architrawu na którym opiera się zdobiony fryz ciągły.
• Powyżej fryzu znajdowała się najwyższa część belkowania – gzyms wieńczący, często podparty wspornikami – jest to dodatkowy element w porównaniu porządku korynckiego z porządkiem jońskim.

Według legendy przytoczonej przez Witruwiusza kapitel koryncki został wynaleziony przez architekta Kallimacha, gdy zauważył on że kosz ofiarny ustawiony na grobie młodej dziewczyny porósł akantem.

Porządek ten był stosunkowo rzadko stosowany w starożytnej Grecji. Najstarsza znana kolumna koryncka znajdowała się w tylnej części celli świątyni Apollina Epikurosa w Bassaj z ok. 430-400 r. p.n.e. Wyróżniała ona miejsce święte, w którym stał posąg boga. Późniejszymi przykładami użycia porządku korynckiego mogą być tolosy w Delfach (ok. 375 p.n.e.), w którym zastosowano go razem z porządkiem doryckim i w Epidauros (ok. 360 p.n.e.). Z okresu hellenistycznego (334 r. p.n.e.) pochodzi pomnik Lizykratesa w Atenach – niewielka budowla na planie koła z sześcioma korynckimi półkolumnami wtopionymi w ściany. Na dużą skalę porządek ten pojawił się dopiero w świątyni Zeusa Olimpijskiego w Atenach, zaczętej w 174 r. p.n.e. (ukończonej w 132 r. n.e.).

 

Świątynia Zeusa Olimpijskiego w Atenach

W roku 86 p.n.e. dyktator rzymski Sulla wziął kilka głowic z tej świątyni i umieścił je w na Kapitolu. Od tego czasu porządek koryncki stał się charakterystyczny dla starożytnego Rzymu i stosowany powszechnie zarówno w świątyniach jak i budowlach świeckich.

Dokładne rysunki pomiarowe pomnika Lizykratesa opublikowane przez Stuarta i Revertta w 1762 r. były podstawą porządku korynckiego stosowanego w neoklasycznej architekturze Anglii i Stanów Zjednoczonych.

 

Porządek toskański

 

Porządek toskański to jeden z klasycznych porządków w architekturze. Wykształcił się na terenie Italii z porządku doryckiego. Podstawowe różnice to:

• kolumny miały gładkie trzony (w porządku doryckim pokryte były żłobieniami)
• pod kolumnami wprowadzono bazy (w porządku doryckim kolumny stały bezpośrednio na stylobacie).

 

Porządek toskański w dziele Andrea Palladia, Quattro Libri di Architettura, 1570

 

Budowle wzniesione w stylu toskańskim sprawiały wrażenie bardziej przysadzistych niż budowle greckie. Wynikało to przede wszystkim z jakości (cech wytrzymałościowych) dostępnych materiałów. Budowle (przede wszystkim świątynie) wznoszone były na planie prostokąta, na podwyższeniu, na które prowadziły schody usytuowane przy krótszym boku. Budynek był otoczony kolumnadą z trzech stron. 

Dach dwuspadowy z okapem tworzył portyk z trzech stron budynku. Kolumny zakończone były głowicami złożonymi z echinusa i abakusa.

 

Porządek kompozytowy

 

Porządek kompozytowy – porządek architektoniczny wykształcony w architekturze starożytnego Rzymu. Łączył elementyporządku jońskiego i korynckiego. Podstawowe cechy wyróżniające go, to:

• ustawienie kolumny na piedestale
• ukształtowanie głowicy: górna jej część uformowana jest z ustawionych na przekątnych wolut zaczerpniętych z porządku jońskiego, poniżej koszyk z liści akantu.

Całość potraktowana jest rzeźbiarsko, należy do wzorców porządku korynckiego.

 

Łuk Tytusa w stylu kompozytowym

 

 

Tabela Architektury, Cyclopaedia, 1728, volume 1 (kliknij, aby powiękrzyć)

 

notatki – sztuka starożytnej Grecji

SZTUKA STAROŻYTNEJ GRECJI

Kliknij, aby otworzyć galerię dzieł okresu starożytnej Grecji

 

Nareszcie dochodzimy do konkretów. Sztuka starożytnej Grecji miała wpływ na całą późniejszą sztukę – od starożytnego Rzymu do współczesności. Dzieła z tego okresu są wałkowane na prawie każdej maturze, trzeba znać je dość dokładnie – od rzeźb, poprzez architekturę (ach te kapitele, bazy, żłobkowania i fryzy! ;)) aż po rzemiosło (wazy). Grecja jest fascynująca i fascynowała wielu. Datego poza sztuką na pewno nie zaszkodzi znajomość mitów i mitologii greckiej – która w analizie dzieł poźniejszych epok może się okazać bardzo cenną wiedzą! 

W osobnej notce przestawię różne style, które wykształciły się w Grecji – dodając je tutaj zrobiłoby się zbyt duże zamieszanie. 

Będzie sporo dzieł i wiadomości, ale będzie ciekawie. Zapraszam do czytania!

 

Na początek przypomnę co nas obowiązuje – kanon:

 

Umiejętność rozpoznania: 
– świątynia Hery w Paestum (bryła)
– świątynia Nike-Apteros na akropolu ateńskim (bryła)
– plan akropolu ateńskiego
– tolos świątyni w Delfach (bryła, plan)
– kora archaiczna
– Apollo z Tenei
– Niosący cielę
– Woźnica z Delf
– Fidiasz – posąg Ateny Partens (na przykładzie rzymskiej kopii)
– Procesja panatenajska – płaskorzeźba z Partenonu
– Nike zawiązujące sandał – płaskorzeźba
– Fidiasz – Trzy mojry z przyczółka Partenonu
– Myron – Dyskobol
– Praksyteles – Hermes z małym Dionizosem, Afrodyta z Knidos
– Skopas – Bachantka
– Lizyp – Odpoczywający Herakles
– Nike z Samotraki
– Apollo Belwederski
– Zabijający Gall
– Ołtarz pergamoński (plan, bryła, płaskorzeźby z fryzu)
– Przykładowe wazy w stylach: geometrycznym i orientalizującym
– Czerwonofigurowa waza François 

Dokładna analiza treści i formy:
– Posąg kurosa (np. z Sunion)
– Waza czarnofigurowa z przedstawieniem Achillesa i Ajaksa grających w kości
– Partenon na akropolu ateńskim (plan, bryła)
– Erechtejon na akropolu ateńskim (plan, bryła ogólnie i od strony ganku kariatyd)
– Poliklet Młodszy – Teatr w Epidauros (plan, widok ogólny)
– Poliklet – Doryforos
– Praksyteles – Apollo z jaszczurką
– Lizyp – Apoksyomenos
– Grupa Laokoona
– Wenus z Milo

 

Wstęp

Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian.

Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki kopiom) wywarła przeogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Jednak wraz ze zmianami politycznymi skończyła się jej samodzielność.

Sztukę starożytnej Grecji dzielimy na trzy okresy:

– okres archaiczny
– okres klasyczny
– okres hellenistyczny

Omawiane dzieła są usystematyzowane względem powyższych okresów.

 

Okres archaiczny (1100 – 400 r. p.n.e.)

 

Pierwsze igrzyska olimpijskie - 776 r. p.n.e.

– silne ośrodki – miasta-państwa (polis) rywalizują na polach gospodarczym i kulturalnym – szybki rozwój
–  VIII – VI w. p.n.e. – Wielka Kolonizacja

–  IX w. p.n.e. – Grecy przejmują alfabet od Fenicjan i wzbogacają o brakujące samogłowki – pierwszy alfabet literowy

– pierwsze udokumentowane igrzyska olimpijskie – rok 776 p.n.e – połączone z uroczystościami religijnymi
– doskonalenie sprawności fizycznej i zafascynowanie ludzkim ciałem

– początek teatru greckiego „trójjedyna chorea” – sztuka łącząca muzykę, taniec, poezję opartą na zasadzie rytmu 
– rozwój kultury greckiej w VI w. p.n.e. – rozkwit poezji lirycznej (Safona), poezji epickiej (Hezjod), filozofii (ścisły związek z naukami przyrodniczymi – Pitagoras, Heraklit), poematy epickie (Homer)

 

– bogowie wyobrażani w postaci ludzkiej
– powstały style architektoniczne: dorycki i joński (VIII w. p.n.e.)
– rozwój ceramiki

Rzeźba

Materiały rzeźbiarskie:

– drewno
– wapień 

Cechy rzeźby okresu archaicznego:

– widoczny wpływ Wschodu (kanonu egipskiego)
– posągi idealnych, pięknych ludzi
– najczęściej spotykane są rzeźby kurosa (nagiego młodzieńca, często zwycięzcy igrzysk sportowych) i kory (przyodzianej w luźne szaty dziewczyny)
– postacie ukazywane są w postawie stojącej, siedzącej, czasem kroczącej (z jedną nogą lekko wysuniętą), zazwyczaj z uśmiechem na twarzy (archaiczny uśmiech) 
– rzeźby są zwarte, zamknięte, blokowe, o ustawieniu frontalnym
– kompozycja jest statyczna
– oś symetrii wyraźnie wyczuwalna

 

Kora z Samos, ok. 570 – 560 p.n.e. (Luwr, Paryż)

Kuros – Apollo z Tenei, VI w. p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Ateny

Woźnica z Delf

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Co do ostatniej rzeźby – w podręczniku B. Osińskiej jest sklasyfikowana jako archaiczna, ale już na wikipedii i w innych źródłach jest przykładem rzeźby okresu klasycznego, co sugeruje choćby materiał, z którego jest wykonana. 

Ceramika

W dekoracji wyrobów ceramicznych pojawiły się wielobarwne wyobrażenia fantastycznych zwierząt (sfinksów, gryfów, syren) oraz gatunków nie spotykanych w Grecji – panter, tygrysów.

Wśród wzorów roślinnych spotykane są pąki lotosu, palmety, rozety.

Do użytku weszła też nowa metoda zdobienia – rycie wzorów, w miejsce wcześniejszej dekoracji malarskiej.

– styl geomeryczny (wikipedia) 

Charakteryzuje się powtarzającymi się wzorami geometrycznymi. Był bardzo popularny przed VII wiekiem p.n.e.. Dekorowane naczynia prawie całkowicie pokrywano czarnym firnisem, pozostawiając jedynie pasy w kolorze gliny, które zdobiły powtarzające się koła lub meandry. W VIII wieku p.n.e. pojawiały się z rzadka sylwetki zwierząt i sceny figuralne.

Stylu geometrycznego używano również do zdobienia murów i tkanin.

– styl orientalizujący

W dekoracji amfory dominują wschodnie rośliny i postacie zwierząt (rzeczywiste i mityczne).

– styl czarnofigurowy (wikipedia)

Technika ta polegała na użyciu firnisu. Artysta malował nim postaci i przedmioty. Przy odpowiednim wypalaniu firnis nabierał czarnego koloru, podczas gdy reszta naczynia – czerwonego. 

Oszczędność efektów kolorystycznych, sprowadzonych głównie do dwóch barw, czarnej i czerwonej, oraz pełna umiaru dekoracja, ograniczają się do obrazu o przejrzystej, nieskomplikowanej kompozycji figuralnej, w której wyraziście rysują się na czerwonym tle czarne sylwetki. Oddają one surowość sztuki greckiej tego okresu. Malarze czarnofigurowi zdobili naczynia przede wszystkim postaciami bogów i ludzi-bohaterów. Ukazywane są sceny mityczne, jak również sceny biesiadne.

– styl czerwonofigurowy (wikipedia)

W malarstwie czerwonofigurowym częstsze stają się malowidła ukazujące akcję – np. sceny tańca, zawodów sportowych itp.

Postacie ludzkie ukazywane były coraz częściej przy zastosowaniu skrótów perspektywistycznych, dbałość o detale przyczyniała się do coraz większego realizmu ukazywanych scen.

Artyści zwracali też uwagę na dobór tematyki dekoracji do kształtu i przeznaczenia naczynia.

Dzięki odpowiedniemu wypalaniu uzyskiwano czerwone postaci na czarnym tle. Technika ta była łatwiejsza i dawała lepsze efekty artystyczne niż styl czarnofigurowy. Przy jej wykorzystaniu powstały największe dzieła malarstwa wazowego.

Waza w stylu geometrycznym

Waza w stylu orientalizującym

Waza w stylu czarnofigurowym – z przedstawieniem Achillesa i Ajaksa grających w kości

 

twórcą był Eksekias (podpisana słowami: Eksekias egraphse m’kapoiesen (Eksekias zrobił mnie i ozdobił))
– stosował technikę czarnofigurową

Achilles i Ajaks grający w kości

– twórcą był Eksekias (podpisana słowami: Eksekias egraphse m’kapoiesen (Eksekias zrobił mnie i ozdobił))
– stosował technikę czarnofigurową
– jego rysunek cechuje się precyzją, przejrzystą kompozycją i wydłużonymi proporcjami

– twórcą był Eksekias (podpisana słowami: Eksekias egraphse m’kapoiesen (Eksekias zrobił mnie i ozdobił))
– stosował technikę czarnofigurową
– jego rysunek cechuje się precyzją, przejrzystą kompozycją i wydłużonymi proporcjami

– twórcą był Eksekias (podpisana słowami: Eksekias egraphse m’kapoiesen (Eksekias zrobił mnie i ozdobił))
– stosował technikę czarnofigurową
– jego rysunek cechuje się precyzją, przejrzystą kompozycją i 

Waza François

Klitias, Waza François

 starożytne greckie naczynie (krater wolutowy ateński) wykonane w technice czarnofigurowej
– datowane na ok. 570 p.n.e
– znajduje się we Florencji
– jego wykonawcą był garncarz Ergotimos, a zdobił je malarz Klitias

– naczynie zostało znalezione w 1844 w grobie etruskim w Chiusi przez Alessandro François (nazwisko odkrywcy dało nazwę naczyniu)

– bogata dekoracja naczynia ujęta jest w sześciu horyzontalnych pasach i przedstawia sceny z mitów greckich
– nazywa się niekiedy „Biblią grecką”

Gdy w XIX wieku wystawiono je w muzeum we Florencji, cieszyło się ono wielką popularnością wśród zwiedzających. Zdenerwowany tym strażnik muzealny potłukł je na 638 kawałków. Poddano je rekonstrukcji, a ubytki uzupełniono gipsem.

 

Amfory panatenajskie (wikipedia)

Amfora panatenajska

– naczynia przeznaczone na opakowanie nagrody dla zwycięskich atletów, uczestników igrzysk panatejskich
– wypełniała je cenna oliwa z wysokiej klasy oliwek.

– wykonywane wyłącznie techniką czarnofigurową

– zdobili je znakomici malarze ceramiki obu stylów, na przykład Malarz Euphiletosa, Lidos, Kleofrades, Malarz Berliński
– zawsze przedstawiały z jednej strony boginię Atenę, a z drugiej dyscyplinę sportową, za jaką przyznawana była nagroda

Oliwa wraz z opakowaniem miały szczególny charakter. Były swoistym chwytem reklamowym, sławiącym ideę igrzysk panatejskich w świecie hellenistycznym, a jednocześnie, co prawdopodobnie było głównym motywem, doskonałość rolnictwa oraz rzemiosła attyckiego wśród nowych potencjalnych klientów. Z perspektywy badań archeologicznych daje się wnioskować, że chwyt reklamowy funkcjonował dość sprawnie. Nagrody bardzo szybko zmieniały właściciela, spieniężane przez zwycięzców i wędrowały do przeróżnych części ówczesnego świata.

 

 

Okres klasyczny (V wiek – poł. IV w. p.n.e.) 

Okres klasyczny często zwany jest „złotym okresem kultury greckiej„.

 

Architektura

– miasta budowane z prostopadłymi ulicami
– podział na dzielnice miejskie
– domy mieszkalne na planie prostokąta
– najważniejszym miejscem w mieście była agora otoczona przez portyki kolumnowe (stoa)
– udoskonalono styl dorycki i joński

– odchodzenie od doryckiej zasady tryglifów
– budowle stają się coraz smuklejsze 
– dekoracyjne wnętrza
– wpływ architektury wschodu – tendencja do wznosenia ogromnych budowli (świątynia Artemidy w Efezie) 

– upowszechnił się nowy typ świątyni – tolos, wznoszony na planie koła w porządku doryckim lub jońskim otoczony zewnętrzną, zazwyczaj wykonaną w porządku korynckim, kolumnadą

– budowle świeckie pełniące funkcję propagandową, tzw. pomniki honoracyjne,  gmachy posiedzeń władz, magazyny, teatry, gimnazjony 

 

Partenon (447 – 432 r. p.n.e.)

Partenon – rzut poprzeczny i podłużny

Partenon w Atenach

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

– zbudowany przez Iktinosa i Kallikratesa
– powstał między 447 r. a 432 r. p.n.e.
– przy wykonywaniu elementów rzeźbiarskich pracować miał sam Fidiasz

– nazwa Partenon nawiązuje do Ateny Partenos (Ateny Dziewicy), której świątynia była poświęcona

Zawsze zastanawiałam się, jak zapamiętać na zawsze która budowla to Partenon, a która Panteon. Już wiem – Partenon ma w sobie głoskę r, która może się kojarzyć z ruinami. Panteon jest w końcu w całkiem niezłym stanie w porównaniu do Partenonu. 

 

– budowany w zgodzie z porządkiem doryckim, jest uważany za najdoskonalszy jego przykład, niemniej w świątyni znajdują się elementy porządku jońskiego, tj, 4 jońskie kolumny w pomieszczeniu zachodnim oraz tzw. fryz panatenajski znajdujący się na ścianach celli
– Partenon zbudowano z białego marmuru pentelickiego

 

– krzywizny pionowe i poziome korygowały zniekształcenia powstające przy oglądaniu budowli (są to, stosowane już w okresie archaicznym, wybrzuszenie stylobatu i belkowania, nachylenie ku środkowi kolumn i zastosowanie entazis (lekkiego wybrzuszenia kolumn w dwóch piątych wysokości))

 

Trzy mojry (wschodni przyczółek Partenonu)

– styl mokrych szat – mojry na przyczółku wschodnim, obecne przy narodzinach Ateny, pokazano w szatach przylegających do ciała. Dzięki temu artysta mógł ukazać jego piękno.

 

– więcej na wikipedii

 

– styl mokrych szat – mojry na przyczółku wschodnim, obecne przy narodzinach Ateny, pokazano w szatach przylegających do ciała. Dzięki temu artysta mógł ukazać jego piękno. 

– więcej na wikipedii

Erechtejon (421 p.n.e. – 406 r. p.n.e)

 

prostylos

Erechtejon obecnie

Erechtejon od strony kariatyd

 

– świątynia zbudowana na ateńskim Akropolu, poświęcona Posejdonowi i Atenie
– odbudowana jako prostylos w porządku jońskim (wzór doskonałości stylu jońskiego)

– ukształtowanie terenu wymusiło dwupoziomowy układ świątyni
– zbudowna na planie prostokąta (prostylos)
– trzy połączone ze sobą obiekty z osobnymi wejściami
– zadaszenie mniejszego, południowego portyku (Ganek Kor) oparto na sześciu kariatydach
– portyki przykryto stropem ozdobionym kasetonami
– ściany zewnętrzne zdobił ciągły fryz 

Teatr w Epidauros (300 r. p.n.e.)

 

teatr w Epidauros

– najlepiej zachowany grecki teatr
– 52 rzędy siedzeń ułożonych w dwóch kondygnacjach (po 32 i 20),
– zbudowany przez Polikleta Młodszego 
– około 300 r. p.n.e.
– który mógł pomieścić 14 tysięcy widzów 
– co 4 lata odbywały się tam agony sportowo-dramatyczne zw. Asklepiami

– okrągła orchestra, otoczona rowem odprowadzającym wody deszczowe
– z jednej strony zamknięta wysokim na 4m proscenium

– Pauzaniasz uważał ten teatr za największy w Grecji

 

Rzeźba

Materiały

– powszechnie stosowano marmur (wcześniej częściej używano miękkiego porosu), doskonalono techniki odlewnicze
– udoskonalona przez Fidiasza technika chryzelefantynowa, która polegała na okładaniu drewnianych posągów płytkami ze złota – ubiór i kości słoniowej – ciało ukazywanych postaci bogów 

Cechy

 

Praksyteles, Afrodyta Knidyjska

 

 

– przedstawienia postaci w sposób dynamiczny, ekspresyjny, w chwili poprzedzającej zdarzenie lub bezpośrednio po nim

– rzeźby zbudowane zgodnie z zasadą kontrapostu 
– zapotrzebowanie na portret
– powstawały syntetyczne wizerunki myślicieli, filozofów, polityków (były to idealizujące przedstawienia oddające mądrość przywódców, przenikliwość filozofów) 

– pierwsze akty – Praksyteles – Afrodyta Knidyjska z ok. 360 p.n.e., ukazana w chwili poprzedzającej kąpiel lub wychodzenia z niej. Po jej wykonaniu, artysta został oskarżony o świętokradztwo. Jednocześnie posąg stał się najbardziej popularnym i najczęściej kopiowanym dziełem tego rzeźbiarza.

– jedni z najwybitniejszych twórców – Fidiasz i Poliklet, Lizyp z Sykionu, Skopas z Paros i Praksyteles

– dzieła Fidiasza to statyczne, pełne majestatu, monumentalne posągi bóstw, cechowały je znakomite wyczucie proporcji i mistrzostwo wykonania

Poliklet – Doryforos

Poliklet – Doryforos

 

Doryforos Włócznik (gr. niosący włócznię) – rzeźba Polikleta powstała w latach 450-440 p.n.e.

– wprowadził do swojego dzieła zasadę kontrapostu czyli przeciwwagi: ciężarów, mas, napięć, kierunków

– wszystkie części ciała są wyodrębnione, wyraźnie zaznaczone
– pod warstwą skóry i mięśni wyczuwa się ich konstrukcję – kościec.

– rzeźba harmonijna, spokojna
– matematyczne proporcje, którymi szczególnie interesował się artysta, posługując się długością głowy, palca czy nosa jako jednostką miary
– Doryforos podobnie jak kurosy archaiczne był raczej modelem, ideałem człowieka, niż kimś realnym.

 

Kontrapost 

 Jest to swobodne ułożenie ciała i zatrzymanie w czasie. Lekkiemu nachyleniu linii bioder odpowiada nachylenie w przeciwnym kierunku linii ramion. Cały ciężar ciała utrzymuje jedna noga mocno przytwierdzona do podłoża, druga delikatnie odsunięta do tyłu pozostaje w spoczynku. Temu układowi nóg odpowiada przeciwne ułożenie rąk: jedna dźwiga włócznię (pracuje), druga jest rozluźniona.

 

 

Praksyteles, Apollo z jaszczurką

Praksyteles – Apollo z jaszczurką

– jego rzeźby to wizerunki „pięknych bogów”

– postacie greckich bogów jako młodych, pięknych osób o trochę sennym, zamyślonym spojrzeniu

– miękka linia rzeźb
– dbałość o detal
– eleganckie, pełne zmysłowego piękna 

– stworzył on także własny styl w przedstawianiu twarzy, na których obliczach maluje się zmęczenie oraz refleksja, także na rzeźbach herosów

– delikatny liryzm, pewna poetyckość rzeźb

– uczłowieczonym wizerunkom greckich bogów nie była obca zabawa, zmęczenie, codzienne czynności (np. Afrodyta Knidyjska z ok. 360 p.n.e., ukazana w chwili poprzedzającej kąpiel lub wychodzenia z niej)

 (np. „Apoksyomenosa”), herosów, bogów i ludzi. Wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego dziełach jest mocniej zaakcentowany, praca mięśni ukazana bardziej realistycznie niż w dziełach Polikleta. Jednocześnie twarze rzeźbionych postaci ukazują ich stany psychiczne i fizyczne. Jest twórcą pomnika  (np. „Apoksyomenosa”), herosów, bogów i ludzi. Wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego 

Lizyp – Apoksymenos

 

Lizyp, Apoksjomenos (Muzea Watykańskie)

Lizyp (350 r. – 300 r. p.n.e.) – nadworny portrecista Aleksandra Wielkiego 

– najbardziej wszechstronny rzeźbiarz tego okresu
– mistrz techniki brązownictwa
– twórca nowego kanonu ciała ludzkiego o proporcjach smuklejszych niż kanon Polikleta

– posąg atlety  – Apoksyomenosa
– kontrapost mocniej zaakcentowany

– muskulatura przedstawiona zaś w sposób bardziej realistyczny, z uwypukleniem mięśni obciążonych i podkreśleniem odpoczywających niż w dziełach Polikleta

 

 (np. „Apoksyomenosa”), herosów, bogów i ludzi. Wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego dziełach jest mocniej zaakcentowany, praca mięśni ukazana bardziej realistycznie niż w dziełach Polikleta. Jednocześnie twarze rzeźbionych postaci ukazują ich stany psychiczne i fizyczne. Jest twórcą pomnika 

 (np. „Apoksyomenosa”), herosów, bogów i ludzi. Wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego dziełach jest mocniej zaakcentowany, praca mięśni ukazana bardziej realistycznie niż w dziełach Polikleta. Jednocześnie twarze rzeźbionych postaci ukazują ich stany psychiczne i fizyczne. Jest twórcą pomnika 

Skopas, Bachantka

Skopas, Bachantka

Skopas (370 – 330 p.n.e.):
– twórca najbardziej ekspresyjnych rzeźb w wyrazie postaci
– ulubionymi tematami byłyl dramatyczne chwile z życia bohaterów greckiej mitologii
– ukazanie silnych doznań i gwałtowności ruchu.

– znana z rzymskich kopii postać menady
– ukazana w chwili ekstazy spowodowanej oszołomieniem winem, ziołami i silnym podnieceniem.

Relief zdobiący świątynię Ateny Alea w Tegei opowiada o tragicznych losach Meleagra podczas łowów na dzika kalidońskiego, płaskorzeźby na ścianach Mauzoleum w Halikarnasie to sceny walki Greków z Amazonkami.

Płaskorzeźba

Cechy

Nike zawiązująca sandał

– doskonałości wyrażającą się w podporządkowaniu szczegółów całości kompozycji
– duża dbałość o każdy detal, nawet od strony niewidocznej dla patrzącego
– rzeźby w tympanonie były ponadnaturalnej wielkości – umożliwiało to dokładne poznanie ukazywanej historii

 

– zaczęto ukazaywać bogów w niespotykanych wcześniej pozach, uchwyconych podczas wykonywania codziennychczynności, w nastrojach nieobcych zwykłym śmiertelnikom, np. Nike zawiązująca sandał z balustrady świątyni Apteros czy też relief z ok. 460 r. p.n.e. zwany Atena melancholijna, ukazujący zamyśloną boginię z głową wspartą na włóczni

– pierwsza próba ukazania pejzażu – kamyki pod stopami (Tron Ludovisi)

 

– zaczęto ukazaywać bogów w niespotykanych wcześniej pozach, uchwyconych podczas wykonywania codziennychczynności, w nastrojach nieobcych zwykłym śmiertelnikom, np. Nike zawiązująca sandał z balustrady świątyni Apteros czy też relief z ok. 460 r. p.n.e. zwany Atena melancholijna, ukazujący zamyśloną boginię z głową wspartą na włóczni

– pierwsza próba ukazania pejzażu – kamyki pod stopami (Tron Ludovisi)

 

Malarstwo      

 

Portret poetki (Safony ?)

– tematyka wzbogacona o rodzajowe przedstawienia wątków mitologicznych, martwą naturę i erotyki
– sceny i postacie przedstawiane były realistycznie
– biegłość techniki pozwalał nawet na iluzjonizm
– pojawił się pejzaż 

– nowatorska technika enkaustyki polegająca na zastosowaniu gorącego wosku do sporządzania farb. Farby te nakładano na gorąco, a następnie polerowano. Pozwalało to na osiągnięcie bogatszych efektów malarskich

– pod wpływem malarstwa kształtowała się też sztuka mozaikarska – szczególnie w Macedonii 

– Apollodoros z Aten zastosował światłocień, jego obrazy wykonane barwnymi plamami, bez użycia tonów pośrednich
– oglądane z oddalenia, stwarzały wrażenie trójwymiarowości
– perspektywa uzyskana przy zastosowaniu tej techniki nazywana jest skiagrafią

 

Okres hellenistyczny (323 r. – 30 r. p.n.e.)

Aleksander Wielki, moneta

– od śmierci Aleksandra Wielkiego (323 r. p.n.e.) do podboju Egiptu Ptolemeuszy przez Juliusza Cezara
– dzięki podbojom Aleksandra przenikanie się kultur greckiej, italskiej i orientalnej

 

– rozkwit nauk przyrodniczych i filozofii
– zainteresowanie człowiekiem i jego rozwojem osobowym zaowocowało licznymi portretami ludzi różnej kondycji, wszelkich ras i warstw społecznych – zdrowych, kalekich i starców
– przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego tła otrzymały bogate pejzaże
– idealizacja została zastąpiona tendencjami naturalistycznymi
– klasyczna harmonia ustąpiła miejsca ekspresji i kontrastowi piękna i brzydoty

 

Architektura

 

miasto greckie

– planowanie urbanistyczne — biorące pod uwagę ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne, odległość od szlaków komunikacyjnych oraz możliwości zaopatrzenia w wodę

– centralnym miejscem była agora
– regularna siatka ulic prowadzona w prostopadłych kierunkach
– wodociągi, sieć kanalizacyjna
– najważniejszymi budowlami miejskimi były: buleuterion (ratusz, miejsce posiedzeń rady miejskiej), eklesiastreon (gmach posiedzeń zgromadzeń), stoa wznoszona jako budowla wolno stojąca o zróżnicowanym przeznaczeniu użytkowym albo portyk otaczający agorę, kręgi świątynne czy palestry.

– została wprowadzona także stoa piętrowa, w której parter projektowano najczęściej w porządku doryckim, a piętro w jońskim

 

Latarnia morska w Faros

– wielopiętrowa budowla zaliczana do siedmiu cudów świata latarnia morska w Faros

– zmiany w budownictwie rezydencji – powstawały pełne przepychu pałace, rozbudowane w planie piętrowe budynki o bogatym wystroju malarskim, marmurowych wykładzinach, mozaikach zdobiących posadzki
– w mniej bogatych willach okładziny marmurowe zastępowano malarską imitacją

– ostateczne zerwanie z zasadą tryglifów
– porządek dorycki występował tylko w małych obiektach sakralnych, jako dekoracja budynków świeckich lub w fasadach grobowców
– nowe świątynie budowane były w porządku jońskim lub korynckim.
– dodatkowo wzbogacano np. reliefową dekorację baz kolumn, dodatkową kolumnadę (świątynia Apollina w Milecie, Olimpiejon w Atenach)

 

 

 

Rzeźba

Apollonios i Tauriskos, Grupa byka farnezyjskiego

– zainteresowana wszechstronnie osobowością człowieka m.in. w aspektach wieku (dzieciństwo, starość), przynależności społecznej (wolni, niewolnicy) i etnicznej
– w pełni realistyczne formy modelunku, ekspresji i ruchu
– stylowo inspirowana dziełami wielkich mistrzów (głównie Skopasa, Praksytelesa, Lizypa)

 

– często wolno stojące
– dzieła przestrzenne o wieloplanowej kompozycji
– kompozycje grupowe i pojedyncze posągi o kompozycji zbliżonej do stożka

– nowością, niespotykaną w okresach wcześniejszych, było też częste kopiowanie najsławniejszych dzieł powstałych w okresie hellenistycznych i w okresach wcześniejszych (w V i IV wieku p.n.e.)

– rozwinął się portret rzeźbiarski, który stopniowo pogłębiany psychologicznie osiągnął pełnię realizmu w analitycznych wizerunkach władców i osób prywatnych

 

 

 

Wenus z Milo (150 r. – 125 r. p.n.e.)

Wenus z Milo (Luwr, Paryż)

– Wenus z Milo / Afrodyta z Melos

– rzeźba anonimowego twórcy ze szkoły rodyjskiej, niektórzy przypuszczają, że twórcą mógł być Agesandros z Rodos
– ma charakter kompilacyjny
– naśladuje Wenus z Kapui (IV wiek p.n.e.), która z kolei jest naśladownictwem Afrodyty Lizypa

– figura wykonana jest z marmuru paryjskiego (z wyspy Paros)
– ma 2,04 metra wysokości
– półnaga bogini ma szatę opuszczoną poniżej bioder (podobnie jak Wenus wyżymająca włosy z Muzeum Watykańskiego)
– lewa noga jest na czymś wsparta (przypuszcza się, że na żółwiu)
– kiedyś w lewej ręce trzymała prawdopodobnie jabłko, a ręka trzymająca jabłko była wsparta na kolumnie, aby podtrzymywac cięzar

 

– figura wykonana jest z marmuru paryjskiego (z wyspy Paros)
– ma 2,04 metra wysokości
– półnaga bogini ma szatę opuszczoną poniżej bioder (podobnie jak Wenus wyżymająca włosy z Muzeum Watykańskiego)
– lewa noga jest na czymś wsparta (przypuszcza się, że na żółwiu) 
– kiedyś w lewej ręce trzymała prawdopodobnie jabłko, a ręka trzymająca jabłko była wsparta na kolumnie, aby podtrzymywac cięzar- figura wykonana jest z marmuru paryjskiego (z wyspy Paros)

– ma 2,04 metra wysokości
– półnaga bogini ma szatę opuszczoną poniżej bioder (podobnie jak Wenus wyżymająca włosy z Muzeum Watykańskiego)

 

Grupa Laookona

Agesander, Polidor i Atenodor z Rodos, grupa Laokoona (Muzea Watykańskie)

– wykonane (według Pliniusza) przez rzeźbiarzy Agesandra, Polidora i Atenodora z Rodos
– należy do najcenniejszych dzieł sztuki hellenistycznej

 

– według O. Müllera przedstawia on 3 akty tragedii. Podczas gdy starszy syn, znajdujący się jeszcze w sytuacji dającej szanse ratunku, wyobraża początek akcji, a młodszy zginął już w uściskach węży, w ojcu – figurze środkowej – pokazano energię i patos w obliczu nieuchronnej śmierci, obraz pełen wzniosłości i grozy

– Grupa Laookona jest przykładem szkoły rzeźbiarskiej z ośrodkiem na wyspie Rodos. 

– bogactwo skomplikowanej kompozycji
– efektów światłocieniowych
– precyzja wykonania
– przykład rzeżby z nurtu tzw. „baroku hellenistycznego”

notatki – sztuka kreteńska i mykeńska

SZTUKA KRETEŃSKA I MYKEŃSKA

 

Kliknij, aby otworzyć galerię dzieł sztuki świata egejskiego

 

Podsumowań notatkowych ciąg dalszy. W kanonie epizodycznie pojawia się sztuka świata egejskiego – dla mnie niesamowicie fascynująca, w programie maturalnym bardzo ograniczona. Na wikipedii znajdziecie trochę więcej. 

Z tego tematu należy umieć rozpoznać:

– Idol Cykladzki
– Paryżanka – malowidło z Knossos
– Książę wśród lilii – malowidło w Knossos
– figurka bogini z wężami
– waza kreteńska z ośmiornicą
– złota maska grobowa z Myken
– Brama Lwów w Mykenach 
– Pałac królewski w Knossos 

 

Sztukę świata egejskieg dzielimy na szukę mykeńską i kreteńską, zwaną czasem sztuką minojską dzięki Sir Arthurowi Evansowi, który scharakteryzował swoje znaleziska i nazwał od imienia legendarnego władcy Minosa. 

Zwróćcie uwagę, że łączymy w jednym temacie sztukę Krety, greckiej wyspy oraz sztukę miasta Mykeny – znajdującego się w północno-wschodniej części Peloponezu (półwyspu greckiego).

 

Sztuka kreteńska (od ok 2000 r. p.n.e.)

– lekka, wytworna architektura
– pomieszczenia o maksymalnej wygodzie, zawierające łazienki, przestronne tarasy
– elegancja, dobry smak i wyrafinowanie

 

Architektura

Pałac królewski w Knossos

Rekonstrukcja pałacu królewskiego w Knossos

 

Pałac królewski w Knossos, Kreta - ruiny

 

– pałac pokrywał powierzchnię ok 3 hetarów
– zawiły układ komnat, przejść i tarasów (co widać na rekonstukcji) – stąd legenda o Minosie  
– liczne malowidła ścienne (Damy dworu, Mała Paryżanka) 
– obecna kanalizacja i wodociągi
– do typowej dekoracji sztuki minojskiej należą rogi 

 

Malarstwo

Minojskie malarstwo wiąże się z dekoracją ścian i podłóg w pałacach budowanych na Krecie. Większość malowideł odkrytych w Knossos to niewielkie fragmenty zachowane w nienajlepszym stanie i poddane rekonstrukcji, która budziła i budzi sporo kontrowersji wśród naukowców (żywe kolory nie są dziełem antycznych artystów…).

– płaskie, sylwetowe ujęcie postaci
– przedstawienie oka i torsu na wprost
– nogi i głowa profilem
– skojarzenia z Egiptem nieprzypadkowe, Kreta i Mykeny stykały się z kulturą egipską na drodze wojen i wymian handlowych

Paryżanka (ok 1700 r. p.n.e., wys. 22 cm)

Paryżanka, pałac w Knossos, Kreta

 

– jeden z najsłynniejszych fresków znalezionych w Knossos
– powstało niewątpliwie pod wpływem malarstwa egipskiego
– artyści kreteńscy byli znakomitymi obserwatorami przyrody i częściej potrafili uciec od schematów kompozycyjnych, które dominowały w malarstwie egipskim

– malowidło swoją nazwę zawdzięcza niezwykłemu wdziękowi i elegancji ukazanej kobiety.
Postać Paryżanki ukazana została z profilu, obwiedziona jest grubym czarnym konturem podkreślającym kształt nosa i wydatne, umalowane usta. Nienaturalnie wielkie, podkreślone czarną kreską oczy należały zapewne do kanonu ówczesnej mody. Przedstawiona na malowidle kobieta ma wspaniałe, poskręcane w loki czarne włosy, a jeden kosmyk spada jej zalotnie na czoło. Widoczny jest jeszcze fragment bogato zdobionej sukni z głębokim dekoltem ukazującym zwyczajem kreteńskim obnażone piersi. Niestety zachowało się fragmentarycznie. 

Posługiwanie się w malarstwie ściennym grubą linią konturową pojawiło się w późniejszym okresie ok.1400 r. p.n.e. Fresk Paryżanka świetnie ukazuje główne cechy malarstwa kreteńskiego.

Ceramika

Waza z ośmiornicą

Waza z ośmiornicą

 

Około połowy drugiego tysiąclecia rozwija się ceramika typu Kamares (od miejsca znalezienia pierwszych okazów), zdobna malowidłami i ornamentami.
Motywy zdobnicze przeważnie czerpano z fauny i flory morskiej; podziwiać należy i tu obserwację natury.

 

Sztuka mykeńska (od ok 1400 r. p.n.e.)

Kultura kreteńska upadła ok 1400 r. p.n.e. na skutek najazdu Achajów. Byli oni ludem wojowników, a nie handlarzy, jak Kreteńczycy.

 

Architektura

 

Megarony
– twierdze z olbrzymich głazów
– sztuka pełna surowości i prostoty 
– jedynym otworem świetlnym w megaronach były drzwi
– ściany ozdabiano freskami

 

Plan megaronu

Tolosy

– dziś puste – nie wiadomo, jaką funkcję pełniły
– kopuła fałszywa – koncentrycznie układano coraz to mniejsze piętra z pierścieni kamiennych
 

 

Tolos w Mykenach (tzw. grób Agamemnona)

 

Rzeźba

Brama Lwic, Mykeny

Lwia Brama, Mykeny

 

Relief w Bramie Lwic w Mykenach jest jedyną monumentalną płaskorzeźbą, która zachowała się w Grecji z epoki brązu. Prawdopodobnie miał znaczenie symboliczne i oznaczał, że miejsce pobytu władcy znajduje się pod opieką bogów. Koniec XIII wieku p.n.e.

 

Kapłanka z wężami (ok. 1650 – 1600 r. p.n.e., wys. 34,5cm) 

 

Kapłanka z wężami

 

Figurka przedstawiająca boginię z wężami, Niektórzy badacze sądzą, że to kapłanka. Znaleziona w magazynie przedmiotów kultowych, tak zwanym repozytorium sakralnym pałacu w Knossos, należy do nielicznych statuetek fajansowych na Krecie. Bogaty strój pozwala odtworzyć ubiór dam dworskich tej epoki. Figury te oddają dobrze stroje kobiet – długie suknie do ziemi i otwarte gorsety.
Figurka odznacza się delikatnym modelunkiem i zróżnicowaną kolorystyką.

 

Rzemiosło

Podziemne groby w kształcie szybów odkryte na dziedzińcy twierdzy mykeńskiej dostarczyły znalezisk w postaci wyrobów rzemiosła, najczęściej broni z brązu inkrustowanego złotem. 

Złota maska z Myken

Złota maska z grobów w Mykenach, XVI w. p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Ateny

– maski nakładane na twarze zmarłych w technice trybowania 

Z V grobu szybowego w Mykenach bywa czasami nazywana mylnie maską Agamemnona. Cenne dzieło sztuki, w którym artysta ok. 1500 roku p.n.e. oddał nie tyle ogólnie rysy twarzy ludzkiej, ile indywidualny wizerunek. Zwyczaj pokrywania maskami twarzy zmarłych mógł być zapożyczony z Egiptu. 

 

Inne

Dysk z Fajstos

Dysk z Fajstos

 

Dysk z Fajstos znaleziony w ruinach pałacu w Fajstos, datowany na okres między 1650 a 1600 rokiem p.n.e., gliniany dysk o średnicy około 16 cm i grubości około 2 cm. Dysk pokryty jest ciągiem napisów w postaci ideogramów spiralnie odchodzących ze środka ku obrzeżu dysku. Symbole te przypominają pismo linearne A. Przypuszcza się, że napisy te są wykonane w języku greckim. Do tej pory nie wiadomo, co znaczą te ideogramy.

symbole w sztuce starożytnego Egiptu

 

Sztuka egipska jest pełna symboli, które w późniejszej sztuce są przekształcane lub reinterpretowane. Oto jedne z najważniejszcyh.

Dolny Egipt:

Wadżet jako Wadżet-Bastet o głowie lwicy, Luwr, nr kat. N5139

 

Przedstawicielką Dolnego Egiptu jest Wadżet, przedstawiana pod postacią atakującej kobry.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Symbolem Dolnego Egiptu jest też Biała Korona.

Biała Korona

 

Heraldyczną rośliną Dolnego Egiptu był papirus. Kolumny Egipskie często są w kształcie kwiatów tej rośliny. 

Papirus

 

Górny Egipt

Czerwona Korona

Nechbet

 

Nechbet  przedstawiana jest jako sępica z rozpostartymi skrzydłami.

Nechbet jest symbolem Górnego Egiptu.
Razem z Wadżet tworzyła Ureusz – postać z głową sępa i tułowiem atakującej samicy kobry.

Ureusz umieszczony był na sarkofagu i miał za zadanie odstraszać intruzów zakłócających wieczny spoczynek faraona. Trzymała w szponach symbol Ankh, znak wiecznego zycia.

Ankh - symbol życia

 

Heraldyczną rośliną Górnego Egiptu był kwiat lotosu. Symbolizował odrodzenie, nowe życie. 

Kwiat lotosu

 

 

Zjednoczony Egipt

 

Pszent - Podwójna Korona zjednoczonego Egiptu

 

Pszent na głowie Króla-Boga Horusa

 

Pszent (egip. Pa-sechemti – Dwie Potężne) – Podwójna Korona władców Górnego i Dolnego Egiptu.

Powstała ona z połączenia białej, wysokiej korony Górnego Egiptu (Hedżet) z czerwoną, niską, koroną Dolnego Egiptu (Deszeret). Z przodu korony znajdowała się święta kobra (łac. ureusz) umieszczana na czole jako znak boskiej ochrony, symbolizująca boginię Wadżet, czczoną w Dolnym Egipcie, oraz sęp, symbol bogini Nechbet z Górnego Egiptu.

Obecość symboli obu bogiń na koronie miało wyrażać opiekę bóstw z obu królestw nad faraonem i jego krajem. Podwójna korona była symbolem zjednoczenia całego Egiptu pod władzą faraona, widocznym znakiem podległości obu egipskich królestw jednemu władcy.

 

.

 

Oczy Horusa

Oczy Horusa - lewe symbolizuje księżyc, prawe słońce

 

Inne symbole

 

skarabeusz - Chepru

 

 

 

 

 

Chepri (stający się) – prabóstwo egipskie, czczone pod postacią skarabeusza. W Starym Państwie uznany za stwórcę bóstw. W tekstach Księgi Umarłych ma związek z symboliką zmartwychwstania. Miał tajemną moc ciągłego odradzania się.

 

 

 

 

 

sztuczna broda

 

 

Sztuczna broda była symbolem majestatu władców.

notatki – sztuka starożytnego Egiptu

SZTUKA STAROŻYTNEGO EGIPTU

kliknij, aby otworzyć pełną galerię zbioru dzieł starożytnego Egiptu

 

Wybaczcie powyższe zdjęcie, jest po prostu zabawne. Powinny być takie imprezy tematyczne na wydziałach historii sztuk w całym kraju ;) 

Temat na maturze nie jest jakoś mocno eksploatowany, niemniej jednak w kanonie jest już zaznaczone, że należy umieć dokładnie opisać kilka dzieł. Na nasze nieszczęście czasem się pojawiają… Na pewno należy dobrze znać kanon piękna wg. Egiptu i umieć nazwać wszystkie dzieła. 

 

Tak więc – należy umieć rozpoznać:

1. Piramida faraona Dżesera w Sakkara (bryła)
2. Sfinks w Gizie 
3. Triada króla Mykerinosa 
4. Gęsi z Meidum 
5. posągi pary książęcej Rahotepa i Nofret 
6. Skryba z Sakkary
7. świątynia królowej Hatszepsut w Deir el-Bahari
8. świątynia Ramzesa II w Abu Simbel (fasada)
9. Posąg Sezostrisa I
10. Kolosy Memnona (posągi Amenhotepa III)
11. Złota maska Tutenhamona
12. malowidło przedstawiające płaczki – grobowiec w Tebach
13. malowidło przedstawiające córki Echnatona
14. głowa królowej Nefretete

Nie będę opisywać tych dzieł oddzielnie, są w galerii i można sobie pooglądać, jeśli ktoś sobie życzy (w galerii on-line). 

 

Należy też dokładnie  zanalizować treść i formę:

1. paleta Narmera 
2. piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizeh 
3. faraon Mykerinos z małżonką
4. polowanie na dzikie ptactwo z grobu Menny
5. malowidło tancerka i dwie muzykantki, grobowiec Nachta w Tebach 
6. płaskorzeźba Echnatona z rodziną 
7. świątynia Horusa w Edfu (plan, pylony)  

 

Wszystkie te dzieła znajdują się mojej galerii on-line. 

 

mapa Egiptu

 Egipt – (z języka egip.) kemet – czarna ziemia

 

 

Kilka wiadomości ogólnych:

– Nil regulatorem życia mieszkańców Egiptu
– kwiaty lotosu, papirus
– brak lasów (drewna)
– duże złoża minerałów, kamieni (piaskowiec, wapień, bazalt, czarny i czerwony granit)
– turkusy, agaty, ametysty, kryształ górski
– złoto
– religia i ustrój to nierozerwalny związek władzy i wierzeń, sztuka funkcjonalna dla władzy i religii

 

Artysta i dzieło

– artysta = rzemieślnik
– architekt = szczyt drabiny społecznej 

– cenieni wyżej niż chłopi, ale posiadający niską pozycję społeczną
– twórczość ma charakter obiektywny
– wyrażali przekonania powszechne i stałe 

– najwybitniejsze dzieła to: posągi bóstw i władców, portrety kapłanów, książąt, grobowce, świątynie, wyposażenie grobów i malarstwo ścienne
– dostojne, nieruchome twarze posągów, nietknięte upływem czasu
– monumentalna sztuka ma służyć władzy i religii: gloryfikować władcę, odtwarzały zróżnicowanie społeczne, przekazywały i umacniały wierzenia religijne

– sztuka pełni funkcję ideologiczną 

 

Architektura 

– sepulkralna (grobowcowa)
– świątynna (sakralna) 

– mastaby – kopiec w kształcie nasypu ziemnego o ukośnych ścianach, z kamienia lub cegły, zawierająca sarkofag z mumią zmarłego (pod ziemią)
– najstarsza piramida – piramida schodkowa Dżesera (architektem był Imhotep) 
– w okresie Nowego Państwa zaczęto kuć grobowce w skałach  (Dolina Królów, świaątynia Ramzesa II i Nefertari w Abu Simbel, świątynia Hatszepsut w Dejr el-Bahari) 

 

świątynie:

– tworzywem architektonicznym był kamień (twardy, ciężki w obróbce determinował wygląd bryły)
– zasadą konstruowania jest najprostrze prawo przeciwstawnych sił ciążenia i podpierania

– bryły statyczne – nie mają prześwitów, są osiadłe, ciężkie, nieruchome 
– monumentalizm
– formy wielkie, zwarte, silnie uproszczone 

– filar – podstawowy element konstrukcyjny (o przekroju czworoboku, później koła), z kapitelem i bazą (by zwiększyć powierzchnię odbierania ciężaru stropu i ciśnienia na podłoże, potem cele dekoracyjne) 
– filar dekorowano kształtami liści palmowych lub pąka lotosu

– półkolumna – połówka kolumny rozcięta wzdłuż osi pionowej, zrośnięta z trzonem muru
– krajnik (gzyms) – poziomy występ muru naśladujący zwój maty
– fryz – pas dekorujący, o motywach kwitnących trzcin

 

odkrycia:

– początkowe badania w Dolinie Królów (G.B. Belzoni) 1815 r.
– odkrycie hieroglifów z kamienia z Rosette (Champollion) 1822 r.
– aleja Sfinksów, grobowiec Ti w Sakkarze (August Mariette) 1850 r.  
– odkrycia w Dejr el-Bahari (W.M.F. Petrie) od 1880 r.
– mumia Echnatona (Teodor Davis) 1907 r.
– grobowiec Tutenhamona (Carter i Carnarvon) 1922 r.  

 

Rzeźba

– monumentalna
– wykonywana w granicie / bazalcie (większe rzeźby)
– drewno, wapień, czasem nawet muł nilowy (mniejsze rzeźby) 

– relief i rzeźbę pełną malowano (polichromia)

Kompozycja:

– poza umowna, konwencjonalna
– stojąca, siedząca lub krocząca postać 
– surowa, dostojna, oficjalna, pełna godności, hieratyczna postać
– układ frontalny
– twarz i ciało przedstawione w ponadczasowej młodości, wolne od wad anatomicznych
– portret syntetyczny
– „portret pesymistyczny” (wyjątek – portret Sesostrisa III z okresu średniego Państwa)
– portrety książąt i wyższych urzędników przedstawione jako zwykli śmiertelnicy, często z wadami anatomicznymi, realistycznie
– ukazana hierarchia społeczeństwa wielkością rzeźb
– dominujące kierunki to pion i poziom – doskonale zrównoważone
– czytelna, duża siła wyrazu
 

Malarstwo

funkcja:
– ideologiczna (przekazanie informacji lub utrwalenie wiadomości religijnych i historycznych w sposób jasny i czytelny dla przeciętnego odbiorcy)
– zdobnicza

– perspektywa odrzutowana
– umownie przekazana przestrzeń
– kompozycja podzielona na poziome pasy
– proporcje postaci zachowane dzięki pokratkowanym wzornikom z kamienia lub gipsu

– znaki pisarskie (hieroglify, pismo hieratyczne, pismo demotyczne)
– pisano od prawej do lewej, z góry na dół
– ścisły związek pisma z dziełami szutki
 

Układy kompozycyjne 

– układy pasowe
– silnie zrytmizowane (zasada rytmu jednostajnego i zmiennego, urozmaiconego obecna w całej sztuce Egiptu)
– kompozycja otwarta w dwóch kierunkach (dążenie elementów do rozprzestrzeniania się na boki)
–  płaska plama barwna
– cienki, barwny kontur
– ciepła gama barw o przewadze brązów, żółci, czerwieni
– urozmaicona gama o biele, czernie, zielenie i błękity
– barwy rozłożone płasko na przemiocie
– wyraźnie odgraniczone od siebie
– spokojna, pogodna kolorystyka
– charakter dekorujący 

 

Kanon

W okresie Starego Państwa utrwalił się kanon obowiązujący, z małymi wyjątkami, przez cały okres rozwoju architektury i sztuki starożytnego Egiptu. Ścisłe przestrzeganie wymogów kanonu wymusiło wysoki i wyrównany poziom artystyczny w starożytnym Egipcie.

Kanon dotyczył:

• kompozycji i sposobu przedstawiania w rzeźbie postaci:
  • królowie przedstawiani byli jako osoby młode, w pozycji siedzącej lub kroczącej, były to postacie o najwyższym wzroście. Prezentowane obok żona, córka, to osoby znacznie niższe niż wymagałoby pokazanie naturalnej różnicy; urzędnicy – przedstawiani byli bardziej swobodnie, w scenach stanowiących wizytówkę wykonywanego przez nich zawodu; lud – zawsze w ruchu, przy pracy;
  • w płaskorzeźbie, malarstwie i w rysunku postać przedstawiana była zgodnie ze stałymi zasadami:
    głowa i kończyny z profilu, barki i oko en face (frontalnie), biodra w ujęciu 3/4 – była to metoda ujmowania człowieka z kilku perspektyw jednocześnie, w przekonaniu, że żaden ważny szczegół nie ujdzie w ten sposób uwagi patrzącego. Egipcjanie potrafili przedstawić postać człowieka w dowolnym oglądzie, ale odstępstwa od obowiązującej zasady czyniono tylko wyjątkowo, w odniesieniu do obcokrajowców lub ludzi niższego stanu;
• kompozycji w układach pasowych
• układu świątyni poświęconej, służącej kultowi władcy i bogom
• kolumny i filary stylizowane na kształt pni i łodyg roślin, o głowicach naśladujących formę kwiatu lotosu lub liści palmowych.

 

 

 

Kanon Dzieł

 

Okres Predynastyczny

1. Paleta Narmera (ok. 3100 rok p.n.e.) 

 

Paleta Narmera

 

 

– wysokość ok 63,5 cm

– upamiętniająca zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu przez pierwszego dynastycznego władcę

awers:
– przedstawiono Narmera w koronie Górnego Egiptu jako zwycięzcę zabijającego wroga maczugą
– zoomorficznym symbolem władzy jest sokół, święty ptak boga Horusa, triumfujący nad ludem Dolnego Egiptu

rewers:
– w pochodzie ze sztandarami król nosi koronę Dolnego Egiptu
– plastyczną wizją zjednoczenia kraju jest tu para zwierząt w symetrycznym układzie ze splecionymi szyjami.

– znaleziona w Hierakonpolis należy do najstarszych zabytków pisma egipskiego 
– wieńczy ją imię króla wpisane w kwadratową figurę stylizowaną na fasadę pałacu
– imię króla: poziome wyobrażenie suma nar i pionowy rysunek dłuta mer. Po obydwu stronach imienia pojawiają się emblematy przypominające Hator, boginię-matkę o ciele krowy i ludzkiej twarzy
– godna uwagi jest stylizacja rogów bogini; ich kształt i układ przypominają do złudzenia wzniesione ręce kobiet przedstawionych na predynastycznych naczyniach, a także w postaci stylizowanych figurek

– symboliczna jest wymowa scen przedstawionych w środkowej części palety:
Po jednej stronie widzimy Narmera w hieratycznej postawie, chwytającego za czub pojmanego wroga i uderzającego weń maczugą trzymaną w podniesionej ręce. Do korony przywiązana jest rzemykiem sztuczna broda władcy. Jego biodra osłania krótki fartuszek, a do pas przymocowany jest ogon zwierzęcy, opadający luźno na łydki. Siłę króla podkreśla starannie wymodelowana muskulatura jego rąk i nóg. Sokół –wcielenie faraona; swym ludzkim ramieniem Horus-sokół, trzyma na uwięzi wroga, wyobrażonego skrótowo jako głowa tworząca całość ze skrawkiem ziemi, którego wyrastają zarośla papirusu. Za królem figura pomywacza stóp niosącego sandały faraona. Pod nogami Narmera dwóch padających lub uciekających Azjatów, za nimi zaś symboliczny kwadrat murów miejskich z ich wykuszami.

– na odwrocie palety centralną scenę, stanowią dwie lwice o wydłużonych i splecionych szyjach – symbol zjednoczenia Górnego i Dolnego Egiptu
– wowyżej Narmer w czerwonej koronie Dolnego Egiptu w triumfalnym pochodzie ze sztandarami przed ciałami pokonanych wrogów o odciętych głowach

 

Stare Państwo (XXIX – XXI w. p.n.e.) 2800r. – 2000r. p.n.e.

królowie:

– Dżeser
– Cheops
– Chefren
– Mykerinos

dzieła:

– piramida schodkowa Dżesera w Gizie
– piramida Cheopsa w Gizie
– piramida, świątynia i sfinks Chefrena w Gizie
– piramida Mykerinosa w Gizie
– posąg Mykerinosa
– grobowiec Możnowładcy Ti z reliefami, Sakkara

– wypracowano najważniejsze formy architektoniczne (grobowce – mastaba, piramida) oraz dla rzeźby pełnej i reliefu

 

2. piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizeh (Giza)

Piramidy w Gizie

 

 

 

– piramidy królów czwartej  dynastii w Giza

– największa z nich piramida Cheopsa, miała początkowo wysokość ponad 146 m, to jest 280 łokci egipskich
– średnia – Chefrena 137 m
– najmniejsza – Mykerinosa 62 m
– boki jej podstawy mają długość 230 m, kąt nachylenia –51º 50’ 

– pierwotna okładzina piramidy, wykonana ze szczególnie delikatnego wapienia, została w czasach nowożytnych rozebrana
– na południe od piramidy Mykerinosa wznoszą się trzy mniejsze groby o podobnym kształcie: dwa z nich to piramidy królowych, trzeci ma charakter kultowy i mógł być miejscem tymczasowego pochówku króla

– surowe
– monumentalne
– matematycznie dokładne 

 

3. Posąg Mykerinosa i jego małżonki (ok. 2470 roku p.n.e.)

Posąg Mykerinosa z małżonką

 

 

 

– wys. 142 cm. 

– posąg wykonany z łupku

– odznacza się miękkim modelunkiem struktury ciała
– intymność małżeńską podkreśla zarówno czuły gest królowej, jak i wyobrażenie obydwu postaci w jednakowej skali w podobnej postawie
– wraz z kilku triadami rzeźba ta zdobiła dolną świątynię grobową należącą do piramidy Mykerinosa w Gizie

 

 

Średnie Państwo (XXI – XVI w. p.n.e.) 2000r. – 1500r. p.n.e.

– kraj osłabiony walkami wewnętrznymi

dzieła:
– groby sakralne w Beni Hasan w Asuanie
– portret Sesostrisa III (“pesymistyczny”)
– wysoki poziom sztuki złotniczej i jubilerskiej

 

Nowe Państwo (XVI – XI w. p.n.e.) 1500r. – 1000r. p.n.e.

– szczyt potęgi militarnej, gospodarczej i kulturalnej
– herezja Amenhotepa IV Echnatona
– zetknięcie się z Kreteńczykami i Achajami
– najwyższy poziom rzemiosła
– usamodzielnienie się malarstwa
– wypracowano ostateczne formy architektury świątynnej

królowie:

– Hatszepsut
– Amenhotep IV Echnaton
– Tutenhamon
– Ramzes II

dzieła:

– świątynia grobowa Hatszepsut w Dejr el-Bahari
– świątynia Amon-Ra w Luksorze
– świątynia Chonsu i Mut w Karnaku
– świątynia Totmesa III w Tell el-Amarna
– świątynia i pałac Echnatona w Tell el-Amarna
– portrety Echnatona i Nefertari w Abu Simbel
– grobowiec Tutenhamona w Dolinie Królów

4. Polowanie na dzikie ptactwo z grobu Menny

 

Polowanie na dzikie ptactwo

 

– malowidło z grobu Menny (nr 69, Teby) pisarza i urzędnika w królewskich dobrach Totmesa IV
– Menna z rodziną poluje na ptactwo wodne
– ginące ptaki są magiczno-poetyckim symbolem pokonanych demonów
– dwie ryby unoszące się w „górze wodnej” to Tilapia nilotica, symbol duszy zmarłego
– na uwagę zasługuje pełna wdzięku naga postać córki Menny, która pochyla się z łodzi, zbierając nenufary

 

5. malowidło tancerka i dwie muzykantki, grobowiec Nachta w Tebach 

 

Tancerka i dwie muzykantki

 

– malowidło w grobie Nachta (nr 52, Teby)
– pokój muzykujących dziewcząt kontrastuje z gibkimi ruchami tancerki, której ciało jest odsłonięte i ozdobione biżuterią, zgodnie z obyczajem zabaw w okresie XVIII dynastii

 

6. płaskorzeźba Echnatona z rodziną 

 

Echnaton IV Amenhotep z rodziną

– Amenhotep przeprowadzając reformę religijną, zbudował miasto o nazwie Achetaton, do którego przeniósł z Teb stolicę państwa, oraz wzniósł liczne świątynie ku czci Atona

– daleko idącye odstępstwami od obowiązujących kanonów
– wyobrażenia osób były zgodne z rzeczywistością, ukazywały nawet wszystkie niedoskonałości postaci
– ukazanie postaci dziecka
– wizerunki Echnatona przedstawiają króla jako osobę o wydłużonej twarzy, wąskich ramionach i szczupłych rękach, wąskiej talii i szerokich biodrach

– po śmierci Echnatona sztuka amarneńska nie zanikła całkowicie, artyści przenieśli się do Memfis
– w czasach Nowego Państwa, jeszcze kilkakrotnie za rządówRamzesów, dochodziła do głosu maniera amarneńska. Jednak w sztuce egipskiej powszechnie obowiązującej nastąpił powrót do oficjalnych kanonów

 

Epoka późna (XI – IV w. p.n.e.) 1000r. – 300r. p.n.e.

Hm, no nic ciekawego o tym nie mam. Pozostaje wikipedia. 

 

Epoka grecko-rzymska (IV w. p.n.e. – VII w. n.e.) 300r. p.n.e. – 600r. n.e.

– władcy macedońscy (Aleksander Wielki – 332r. p.n.e.)
– Aleksandria i biblioteka Aleksandryjska
– dynastia Ptolemeuszów (Kleopatra)
– podbój Egiptu przez Rzym w 30r. p.n.e. (Juliusz Cezar)
– początki chrześcijaństwa w II w. n.e.
– podbój Egiptu przez Arabów w VII w. n.e., wpływy islamskie w sztuce

7. świątynia Horusa w Edfu (plan, pylony)  

 

Pylony świątyni Horusa w Edfu

 

– ośrodek kultu Horusa
– pylon świątyni jednej z największych i najlepiej zachowanych budowli sakralnych okresu ptolemejskiego (III–I wiek p.n.e.)
– relief świątyni z około 60 r. p.n.e. na pylonie przedstawia Neosa Dionizosa zabijającego wrogów Egiptu przed Horusem i Hathor, Edfu było ważnym ośrodkiem religijnym Górnego Egiptu od czasów Starego Państwa do pierwszych wieków naszej ery.

 

Dodatkowo:

– architektura, rzeźba i malarstwo starożytnego Egiptu (wikipedia)
B. Osińska „Sztuka i czas”
E. Gombrich „O sztuce”

notatki – sztuka starożytnej Mezopotamii

SZTUKA STAROŻYTNEJ MEZOPOTAMII

 

 

mapa starożytnej Mezopotamii (kliknij w mapę, aby otworzyć galerię on-line z kanonem dzieł)

 

 

Dziś kolejna porcja notatek powtórzeniowych. Z powodu rzadkiego występowania jakichkolwiek dzieł z tego okresu na maturze, temat opracowany jest dość oszczędnie, więc jeśli kogoś wyjątkowo pasjonuje temat, klikajcie po więcej informacji w linki do Wikipedii. Sztuka Mezopotamii jest też zupełnie pominięta w podręczniku „Sztuka i Czas” B. Osińskiej (co może sugerować, że raczej się nie pojawi na maturze, ale… no właśnie). 

 

Na maturze wymagana jest umiejętność rozpoznania dzieł:

1. zigurat z Ur (bryła, rekonstrukcja)
2. Sztandar z Ur
3. posążek Gudei z Lagasz
4. stella kodeksu Hammurabiego
5. Brama Isztar w Babilonie
6. płaskorzeźba Zraniona Lwica – pałac Assurbanipala w Niniwie

 

Sztuka sumeryjska i akadyjska (wikipedia)

– od ok 4000r. p.n.e. do ok 2400r. p.n.e. (opanowanie Mezopotamii przez lud Akadów)
– w miastach-państwach: Ur, Uruk, Eridu, Lagasz, Girsu, Nippur. 

Architektura:
– miasta otoczone murami obronnymi
– domy z izbami skupionymi wokół dziedzińca
– w centrum miasta ośrodek kultowy – świątynia (z której następnie rozwinął się zigurat)
– pałac władcy 

materiały:
– suszona cegła
– w budowlach reprezentacyjnych okładano mur paloną cegłą
– spoiwem był muł oraz smoła bitumiczna.

Rzeźba:
tematyka przedstawień: sceny mitologiczne, historyczne i kultowe.

– figurki wotywne z terakoty lub alabastru
– kamienne rzeźby przedstawiające zgeometryzowane postacie ludzkie
– kamienne wazy reliefowe (np. waza z Uruk)
– wazy z metalu (np. srebrna waza Entemeny)
– stele pamiątkowe (np. stela Eanatuma) i reliefy o kompozycji pasowej, izokefalicznej, z wyeksponowaną postacią władcy (twarz i nogi z profilu, tors en face)

Dzieła:

1. Zigurat z Ur (zwany przez Sumerów Etemennigur)

 

Zigurat z Ur - rekonstrukcja

 

 

Zigurat z Ur - bryła

 

– wybudowany około 2100r. p.n.e. przez Urnammu i Szulgiego w mieście Ur

– budowa schodkowana trójstopniowo, zwężającą się ku górze
– była to wieża sakralna poświęcona bogu księżyca 
– pierwotna budowla wzniesiona na fundamencie o wymiarach 65×43 m., była wysoka na ok. 21 m, dziś sięga ok. 13 m.
– rdzeń składał się z cegły suszonej i był obłożony wypalaną cegłą
– przypuszcza się, że na najwyższym tarasie stała niewielka kaplica, do której prowadziły schody 
– tarasy połączone były pochylniami
– pochylone ściany zdobione były niszami i ryzalitami

– gruntownej konserwacji został poddany przez sir Leonarda Wooley’a na początku XX w.

2. Sztandar z Ur

Sztandar z Ur

 

– sztandar jest przedmiotem w kształcie grubego klina z drewna o wymiarach 44x20cm odnaleziony w grobach „królewskich”
– datowany na ok. 2600 p.n.e.
– technika inkrustacji
– jego szersze boki są zdobione mozaiką z lapis-lazuli, kornaliny i macicy perłowej ułożoną na podłożu bitumicznym
– kompozycja podzielona na 3 pasy ukazujące dwa ważne wydarzenia: zwycięską wojnę i ucztę wydaną z okazji przywrócenia pokoju

– niestety zachowane w bardzo złym stanie

 

3. Posążek Gudei, władcy Lagasz

posążek Gudei z Lagasz

– wykonany z diorytu
– zwartą kompozycją
– o przysadzistych proporcjach
– starano się oddać indywidualne rysy twarzy
–  posąg siedzącego Gudei przechowywany jest w Luwrze

 

 

Sztuka babilońska (wikipedia)

4. Stela Hammurabiego (1760r. p.n.e.)

 

Stela Hammurabiego

 

– reprezentuje relief starobabiloński
– wysoki poziom artystyczny
– nowatorstwo formy – portretowe ujęcie twarzy króla oraz próba trójwymiarowego modelunku postaci
– znaleziona w Suzie (wys .2,25 m) jako pochodzące z Babilonii trofeum wojenne

Hammurabi z ręką podniesioną w geście modlitewnym stoi przed siedzącym na tronie Szamaszem, bogiem słońca i sprawiedliwości, który wręcza królowi symbole władzy. Król mimo posiadanej potęgi, nie kazał nigdy przedstawić się jako równy bogom. Przeciwnie, scena ukazuje pełną uszanowania postawę, sugerując, że bóg jest rzeczywistym prawodawcą. Za bogiem wykwitają promienie, widoczne nad jego ramionami. Szamasz jest odziany w szatę typową dla bóstw w okresie sumeryjskim. W jednej ręce trzyma berło i pierścień, głowę wieńczy tiara z czterema rogami. Hammurabi ubrany jest jak Gudea, w płaszcz zarzucony na lewe ramię, prawe ramię pozostaje obnażone. Wielka broda i profil, w którym zamiast prostego nosa, będącego przedłużeniem linii czoła, pojawia się krzywizna, podkreślająca odmienność etniczną. Każdy szczegół reliefu opracowany został z niezwykłą pieczołowitością.

Temat sacra conversazione – siedzący bóg pogrążony w rozmowie z monarchą – pojawia się wielokrotnie w reliefowych scenach, których bohaterami są późniejsi władcy babilońscy. Poniżej słup z diorytu pokryty jest pismem klinowym z tekstem kodeksu ogłoszonego w 32 roku panowania.

 

5. Brama Isztar 

Brama Isztar

 

– wzniesiona za panowania Nabuchodonozora II
– poświęcona była bogini Isztar
– otwierała tzw. drogę procesyjną, która ciągnęła się aż do świątyni Marduka – Esagila.

– był to tzw. obiekt bramny (obiekt tworzyły w zasadzie dwie bramy połączone przejściem), składający się z czterech wież na
planie kwadratu, zwieńczonych krenelażem, który zresztą był również na murach łączących wieże

– funkcje obronne 

– Brama Isztar oblicowana była glazurowaną cegłą w kolorze niebieskim
– wyobrażenia 575 zwierząt, które symbolizowały poszczególne bóstwa: smoki – Marduka, byki – Adada i lwy – Isztar

– podobną konstrukcję miała brama Nergala w Niniwie
– charakterystyczną cechą Bramy Isztar jest ogromna paleta barw, jakie były zastosowane w jej dekoracji

– obecnie zrekonstruowana Brama Isztar znajduje się w Berlinie w Muzeum Pergamońskim
– w Iraku natomiast wykonano jej replikę, będącą tam dużą atrakcją turystyczną Babilonu

 

Sztuka asyryjska (wikipedia)

 

5. płaskorzeźba Zraniona Lwica – pałac Assurbanipala w Niniwie

Zraniona lwica - relief

 

– relief wypukły

– precyzja szczegółu, pomimo generalizacji przejrzysta
– najczęściej pasowa kompozycja
– studium anatomii, zwłaszcza zwierząt
– wyobrażonych z mistrzowską ekspresją i trafną obserwacją ruchu

 

Sztuka Perska

– sztuka dworska, nacechowana uroczystą powagą i monumentalizmem, świadcząca o potędze władców

W architekturze:
– wyróżniały się wspaniałe założenia pałacowe (Suza, Persepolis, Pasargady) z wielkimi salami audiencyjnymi (apadanami), wspartymi na kolumnach z kapitelami w kształcie dwóch protomów byka, reprezentacyjnymi schodami zdobionymi reliefami, bramami dekorowanymi postaciami uskrzydlonych byków o ludzkich głowach
– ściany zdobiono glazurowaną cegłą lub kamiennymi reliefami (ortostaty)

 

Inne

 

Lamassu

 

 

Lamassu to uskrzydlone byki lub lwy o ludzkich głowach.

galeria artfolie on-line

Dzisiejszy dzień wybitnie nie sprzyja mi nauce. Czytając o malarstwie myślę tylko o pomalowaniu moich paznokci, a gdy starałam się tknąć Rzym – przyszła mi ochota na lasagne. Aby nie powiedzieć głośno, że zmarnowałam cenny wolny dzień – serwuję usprawiedliwienie. 

Usprawiedliwienie ma postać galerii on-line z kanonem dzieł wymaganych na maturze z historii sztuki (poziom podstawowy). Kanonu dla poziomu rozszerzonego nie ma – po prostu należy wiedzieć więcej o wszystkim.

Wyszukując i opisując zdjęcia można się dowiedzieć naprawdę ciekawych rzeczy – np czym różni się Atena Promachos od Ateny Partenos (choć nawet w różnych szanowanych galeriach internetowych znalazłam pomyłki). 

Mam nadzieję, że ta galeria będzie w ogóle dla kogoś oprócz mnie przydatna.

W dzisiejszym odcinku możecie zobaczyć:

– sztuka prehistoryczna
– sztuka starożytnej mezopotamii
– sztuka starożytnego Egiptu
– sztuka świata egejskiego
– sztuka starożytnej Grecji
– sztuka etruska 

A więc… voilà:

artfolie – galeria on-line