notatki – sztuka starożytnego Rzymu

Sztuka starożytnego Rzymu

 

 

Wszystkie Rzymskie dzieła przejawiają silne wpływy sztuki greckiej.

Pierwsza faza bezpośrednich kontaktów Rzymu z ośrodkami artystycznymi świata greckiego naznaczona jest licznymi grabieżami. Ekspansja rzymska na południowe tereny i podbój Grecji wywarło duży wpływ na sztukę.

Rozwinął się ruch kolekcjonerski i muzealny.

Sztukę rzymską zdominowały dwa pojęcia: pragmatyzm i realizm.

Można zauważyć typowe elementy greckiej architektury jak wznoszenie budowli na planie prostokąta, występowanie portyków, zastosowanie kamienia i marmuru, budowa miast na planie prostokąta z regularną siatką ulic (Pompeje). Jednak to właśnie w dziedzinie architektury Rzymianie przejawiali największą oryginalność.

Tworem rdzennie rzymskim są termy czyli łaźnie publiczne, które były ponadto miejscem spotkań, rozrywki i wypoczynku. Nowość stanowił też system ogrzewania (hypocaustum).

Również amfiteatr to czysto rzymski typ budowli – konstrukcja na planie elipsy z centralnie położoną areną na której rozgrywały się walki, oraz wznoszącą się dookoła widownią.

W teatrze rzymskim nowością jest superpozycja – w kolejności na poszczególnych kondygnacjach porządek dorycki a w zasadzie toskański, joński i koryncki.

Realizm objawiał się przede wszystkim w rzeźbie, która odeszła od idealizujących teorii greckich. Jednak większość rzymskich rzeźb z tamtego okresu to wierne kopie dzieł greckich rzeźbiarzy. W Rzymie rozkwitła jednak rzeźba portretowa, szczególnie w formie popiersi.

Przejętym z innych kultur ale jakże popularnie używany w Rzymie był łuk. Dekoracje na zewnątrz łuku były najczęściej wzorowane na greckie. Łączono go także z kolumną – Łuk Triumfalny , Łuk Tytusa – podwójny, Łuk Sewera i Konstantyna – podwójny. Pojawiły się rotundy i kopuły.

 

Artykuł o prostytucji w starożytnym Rzymie – czytaj

 

Okres republikański i wczesnego cesarstwa do upadku Nerona

(III wieku p.n.e. – 68 r. n.e.)

 

Świątynia Westy w Tivoli

Świątynia Westy w Tivoli - fasada i rzut

 

 

Świątynia Westy w Tivoli, widok od zbocza

 

Jest to najstarsza okrągła świątynia, poświęcona bogini ogniska domowego zwanej Westa, wznosiła się na Forum Romanum, niedaleko Rzymu. Zbudowano ją w pierwszej ćwierci I wieku p.n.e. Podobna powstała w II wieku p.n.e. na Rynku Wołowym nad Tybrem. Świątynia wzniesiona na wysokim podium dostępna tylko od frontu.

Ma bogatą dekorację: fryz girlandowy i głowice kolumn w porządku kompozytowym tak zwanym koryncko-jońskim. Świątynia rzymska to budowla wybitnie fasadowa, o wyraźnej przewadze osi podłużnej nad poprzeczną. Ściany murowano i licowano kamiennymi płytami.

Akwedukt Pont-du-Gard

Akwedukt Pont-du-Gard, Nimes, Francja

 

Akwedukt z języka łacińskiego oznacza wodociąg, które doprowadzały wodę z odległych ujść do miast, układano na zasadzie powolnego, stałego spadku. Nad dolinami głęboko wyciętymi w korytach rzecznych budowano wiadukty i mosty służące jako podbudowa. Ta konstrukcja arkadowa miała wiele zalet, nie przecinała szlaków komunikacyjnych i transportowych, wymagała mniej budulca i była lżejsza od ślepego muru tej samej wysokości. By uzyskać stabilność, arkady ustawiano w kilku kondygnacjach, nadając im zmienną wysokość, rozpiętość oraz różną grubość filarów.

Mosty i akwedukty budowano niekiedy z kamiennych ciosów układanych na styk bez zaprawy. Przykładem takiego akweduktu jest właśnie Pont-du-Gard zbudowany w latach 26-16 r. p.n.e. opodal miasta Nimes w południowej Francji, wodociąg wzniesiony na wysokość 40m., a woda płynie z odległości 56 km przy spadku 35cm/km. Wydajność wynosi 40.000 litrów dziennie. Rzymscy architekci w ten sposób budując akwedukty połączyli pożyteczność z piękną proporcją spiętrzonych arkad.

Ołtarz Pokoju

Ara Pacis - Ołtarz Pokoju

 

Ołtarz Pokoju mieści się na Polu Marsowym w Rzymie. Ukończony i konsekrowany w 91 roku p.n.e. Jego wzniesienie ślubował cesarz August. Ołtarz właściwy otoczony jest marmurowym ogrodzeniem, pokryty płaskorzeźbami ornamentalnymi, mitologicznymi i historycznymi zaprogramowanymi zgodnie z głównymi wytycznymi polityki pierwszego cesarza.

Relief z Ołtarza Pokoju

 

Płaskorzeźby wykonane wg greckiej kultury klasycznej stanowią prawdziwy pean na cześć Augusta oraz realizację wszystkich jego dyrektyw. Na jednej z płaskorzeźb widzimy personifikację Ziemi jako matka karmicielka siedząca wśród żywiołów: powietrza i wody jest symbolem pokojowych czasów, szczęścia i dobrobytu. Reliefy historyczne przedstawiają procesję oraz ukończenie ołtarza. Bierze w niej udział August w towarzystwie najwyższych kapłanów. W ceremonii uczestniczy cała rodzina – wyraz propagandy dynastycznej. Motywem reliefu ornamentalnego są wici akantu, winorośli i niezwykłych łabędzi na ogrodzeniach wykonanych z marmurowych płyt. Łabędzie symbolizują boga Apollina, którego cesarz August szczególnie cenił. W 1939 roku Ołtarz zrekonstruowano, stoi on niedaleko mauzoleum Augusta.

Wysokość fryzu 1,55 m.

Statua Barberini

Statua Barberini

 

Rzeźbę portretową można podzielić na dwie zasadnicze kategorie:

• portret statuaryczny, czyli posąg w todze lub zbroi z portretową głowią
• popiersie, które osadzono na niskiej bazie z napisem.

 

Statua Barberini przedstawia Rzymianina w todze trzymającego dwa popiersia wskazując swoje zacne pochodzenie. Portret ten ceniono za naturalizm.

Pochodzenie łączy się z portretami werystycznymi  późno-hellenistycznymi oraz woskowymi maskami przodków, gromadzonych w arystokratycznych domach.

Statua powstała około 40-30 roku p.n.e. w okresie późnej republiki w Rzymie. Wysokość 1,65m.

Dom rzymski w Pompejach

Typowy dom w Pompejach

 

Był to dom jednorodzinny, stojący przy ulicy w luźnej zabudowie, parterowy lub jednopiętrowy z wewnętrznym dziedzińcem (atrium), częściowo przekrytym, z którego był dostęp do wszystkich pomieszczeń. Po skośnie ustawionych płatach dachu nad atrium, woda spływała do basenu (impluvium), który mógł być otaczany kolumnowym portykiem. Na osi wejścia znajduje się w głębi gabinet pana domu (tablinum), a po jego bokach dwie jadalnie (triclinia) – letnia i zimowa. Jedno z pomieszczeń frontowych zajmował przeważnie odźwierny.

Dom w Pompejach, rysunek poglądowy

 

Flora – Primavera, fresk z domu w Stabiach

Flora

 

W bogatej sypialni domu w Stabiach znajdują się freski czterech mitycznych postaci: Medei, Ledei, Diany i dziewczyny, zapewne bogini kwiatów – Flory. Kiedyś uważana za kopię greckiej Wiosny. Dzieło zainspirowało Botticellego twórcę słynnej Primavery, dlatego malowidło stabiańskie nosi taką umowną nazwę.

Dzieło pochodzi z roku ok. 50-79 r. n.e.

Wysokość 40 cm.

Freski z Domu Wettiuszów w Pompejach/ freski z Herculanum

Dekoracje ścian w pompejańskim Domu Wettiuszów ukazują prawdziwy rozkwit malarstwa iluzjonistycznego. Pochodzą z drugiej połowy I wieku n.e. Piętrzyły się tu perspektywiczne obrazy przedstawiające ogromne prześwity, a w nich dalsze komnaty o uchylonych drzwiach i otwartych oknach, loggie, balkony i pergole.

Główny obraz umieszczony został pośród ścian w wymalowanej w łudzący oko sposób niszy przypominającej kapliczkę, tzw. edikulę. Triclinium w domu Wettiuszów zwane jest salonem Iksjona.

Posąg cesarza Augusta

Posąg cesarza Augusta

 

Posąg cesarza Augusta w pancerzu i płaszczu naczelnego wodza wystawiony był w prywatnej rezydencji cesarzowej Liwii w Prima Porta pod Rzymem. Powstał w 20 roku p.n.e.

August pragnął pokazać się poddanym jako władca pełny cnót, zwłaszcza dzielności i pobożności. Legendzie o boskim pochodzeniu przypomina Amorek, syn Wenus, pramatki Juliuszów u nóg Augusta. Bose stopy wodza są namiastką heroicznej nagości. Korpus wykonany wg kanonu Polikleta, a głowa stanowi kanoniczny portret cesarza. Reliefy pancerza upamiętniają sukces dyplomatyczny – odebranie od Partów znaków legionowych w 20 roku p.n.e. 
Wysokość 2.04 m.

Okres średniego cesarstwa, od Flawiuszów do upadku Sewerów

(69 r. p.n.e. – 235 r. n.e.)

Amfiteatr Flawiuszów w Rzymie

Koloseum, Colosseo, Amfiteatr Flawiuszów

 

Budowla zakończona około 81 r. n.e. przez dynastię Flawiuszów. Od VIII wieku n.e. zwana Koloseum. Mógł on pomieścić 50.000 widzów siedzących i 23.000 stojących. Był wysoki na 50 metrów, zbudowany na planie elipsy – dłuższa oś wynosiła 188 m., a krótsza 156 m.

Zapewniał miejsce rozrywki – krwawe walki Gladiatorów, dzikich zwierząt, pseudo polowania oraz pozorowane bitwy morskie (naumachie). W razie potrzeby nad amfiteatrem rozpinano na 240 masztach oponę przez oddział marynarzy.

Budowle flawijskie – ogromne, pełne przepychu o wnętrzach urozmaiconych licznymi eksedrami i niszami, suto dekorowanymi wykładzinami, mozaikami i malowidłami. Fasady w wielkiej liczbie otworów wejściowych i okiennych, zapewniały efektywną grę światła i cienia na ich powierzchni. Kolumny i pilastry wznoszone w budowlach kilkupiętrowych w różnych porządkach architektonicznych podpierały architrawy i gzymsy. Elewacja – zastosowany spiętrzony porządek toskański, joński i koryncki oraz arkadowy, po 80 w trzech dolnych kondygnacjach co ujmowało Amfiteatrowi ciężaru, której korona ozdobiona jest pilastrami. Podziemne miejsce było schronieniem dla dzikich zwierząt.

obejrzyj interaktywnie Koloseum (BBC)

Łuk Tytusa

Łuk Tytusa

 

Zbudowany został po śmierci Tytusa przez Domicjana (81-96 rok n.e.).

Stanowi pamiątkę zwycięstwa w wojnie żydowskiej ukoronowane zdobyciem Jerozolimy i zburzeniem świątyni w 71 roku. Łuk Tytusa z zewnątrz ozdobiony skromnie, wewnątrz posiada niezwykle ciekawą dekorację.

Na sklepieniu ukazana jest apoteoza zmarłego Tytusa unoszonego w przestworza na skrzydłach orła. Natomiast o triumfie Tytusa przypominają dwie płaskorzeźby w bramie: Tytus wieńczony przez Wiktorie na kwadrydze oraz najcenniejsze trofea wojenne – menora (siedmio ramienny świecznik) i długie srebrne trąbki (przybory kultowe używane w świątyni jerozolimskiej). Płaskorzeźby są również ciekawe od strony frontalnej, stanowią świetny przykład stylu flawijskiego charakteryzującego się malowniczością, światłocieniem wzmagającym iluzje głębi przestrzennej, wieloplanowością oraz zróżnicowaniem wysokości reliefu.

Kolumna Trajana w Rzymie

Monumentalny pomnik wznoszący posąg cesarza na wysokość 100 stóp rzymskich (ok. 30 m) Kolumna została ukończona w 113 roku n.e.

Budowla była grobowcem, urna z prochami Trajana została pochowana w bazie kolumny, a kroniki dwóch zwycięskich wojen stoczonych z Dakami zostały wyrzeźbione na trzonie. Relief na spiralnej wstędze zawiera 404 sceny (dł. 250 m). Za czasów Trajana rzeźby tworzono w stylu klasycyzmu, pokryte reliefami historycznymi w stylu kontynuacyjnej narracji. Celem jest wyeksponowanie głównego bohatera.

Panteon w Rzymie

Panteon w rzymski to świątynia wszystkich bogów. Po raz pierwszy wzniesiona w epoce Augusta. Najprawdopodobniej zbudowana na planie prostokąta. Wzniesiona jeszcze raz za czasów Hadriana w latach 119-125 r. n.e., nadając budowli oryginalną, niepowtarzalną formę. Panteon Hadriana jest najwyższym osiągnięciem rzymskiej architektury sakralnej. Składa się z prostokątnego portyku kolumnowego z trójkątnym frontonem, niewielkiego przedsionka także z frontonem i rotundy krytej hemisferyczną kopułą z otworem pośrodku.

Średnica rotundy i jej wysokość mają ten sam wymiar: 43.2 m. Od frontu rotunda i kopuła były częściowo przysłonięte wysoką attyką, by stworzyć złudzenie tradycyjnej budowli sakralnej. Kopuła ma kształt regularnej półkuli. Światło wpadające przez jej okrągły otwór rozprasza się równomiernie, a nisze w ścianach i kasetony  sklepienia skupiają cień, wywołując efekt optyczny. W siedmiu niszach stały posągi bóstw planetarnych, a w przedsionku statuaryczne portrety Augusta i Agrypy.

 

Posąg konny Marka Aureliusza

Jeden z najsłynniejszych posągów rzymskich, wykonany ze złoconego brązu między 166-180 rokiem n.e.

Marek Aureliusz jest tu przedstawiony w charakterze wodza, jednak wyraz twarzy, miękkość rysów oraz uczesanie wskazują na filozofa. 

W starożytności stał on na Lateranie, później na Placu Kapitolińskim, od 1985 r. z powodu zniszczeń, w Muzeum Kapitolińskim w Rzymie.

Wysokość rzeźby 4.24m

Łuk Konstantyna

Budowla upamiętniająca zwycięstwo nad Maksencjuszem. Znajduje się na Drodze Triumfalnej w pobliżu Koloseum. Dokończony w 315 roku n.e.

Łuk zdobią pochodzące z wcześniejszych lat płaskorzeźby, wymontowane z pomników Trajana, Hadriana i Marka Aureliusza. Z epoki Konstantyna na bocznych fasadach pochodzą dwa medaliony przedstawiające personifikację wschodzącego słońca i zachodzącego księżyca, a Wiktorie w nadłuczach, barbarzyńcy na bazach, a przede wszystkim, długi wąski fryz opuszczający boczne przęsła nad przelotami.

Fryz ilustruje wojny z Maksencjuszem, przemówienie w Rzymie Konstantyna do ludu oraz rozdawanie zasiłków.