symbole w sztuce starożytnego Egiptu

 

Sztuka egipska jest pełna symboli, które w późniejszej sztuce są przekształcane lub reinterpretowane. Oto jedne z najważniejszcyh.

Dolny Egipt:

Wadżet jako Wadżet-Bastet o głowie lwicy, Luwr, nr kat. N5139

 

Przedstawicielką Dolnego Egiptu jest Wadżet, przedstawiana pod postacią atakującej kobry.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Symbolem Dolnego Egiptu jest też Biała Korona.

Biała Korona

 

Heraldyczną rośliną Dolnego Egiptu był papirus. Kolumny Egipskie często są w kształcie kwiatów tej rośliny. 

Papirus

 

Górny Egipt

Czerwona Korona

Nechbet

 

Nechbet  przedstawiana jest jako sępica z rozpostartymi skrzydłami.

Nechbet jest symbolem Górnego Egiptu.
Razem z Wadżet tworzyła Ureusz – postać z głową sępa i tułowiem atakującej samicy kobry.

Ureusz umieszczony był na sarkofagu i miał za zadanie odstraszać intruzów zakłócających wieczny spoczynek faraona. Trzymała w szponach symbol Ankh, znak wiecznego zycia.

Ankh - symbol życia

 

Heraldyczną rośliną Górnego Egiptu był kwiat lotosu. Symbolizował odrodzenie, nowe życie. 

Kwiat lotosu

 

 

Zjednoczony Egipt

 

Pszent - Podwójna Korona zjednoczonego Egiptu

 

Pszent na głowie Króla-Boga Horusa

 

Pszent (egip. Pa-sechemti – Dwie Potężne) – Podwójna Korona władców Górnego i Dolnego Egiptu.

Powstała ona z połączenia białej, wysokiej korony Górnego Egiptu (Hedżet) z czerwoną, niską, koroną Dolnego Egiptu (Deszeret). Z przodu korony znajdowała się święta kobra (łac. ureusz) umieszczana na czole jako znak boskiej ochrony, symbolizująca boginię Wadżet, czczoną w Dolnym Egipcie, oraz sęp, symbol bogini Nechbet z Górnego Egiptu.

Obecość symboli obu bogiń na koronie miało wyrażać opiekę bóstw z obu królestw nad faraonem i jego krajem. Podwójna korona była symbolem zjednoczenia całego Egiptu pod władzą faraona, widocznym znakiem podległości obu egipskich królestw jednemu władcy.

 

.

 

Oczy Horusa

Oczy Horusa - lewe symbolizuje księżyc, prawe słońce

 

Inne symbole

 

skarabeusz - Chepru

 

 

 

 

 

Chepri (stający się) – prabóstwo egipskie, czczone pod postacią skarabeusza. W Starym Państwie uznany za stwórcę bóstw. W tekstach Księgi Umarłych ma związek z symboliką zmartwychwstania. Miał tajemną moc ciągłego odradzania się.

 

 

 

 

 

sztuczna broda

 

 

Sztuczna broda była symbolem majestatu władców.

notatki – sztuka starożytnego Egiptu

SZTUKA STAROŻYTNEGO EGIPTU

kliknij, aby otworzyć pełną galerię zbioru dzieł starożytnego Egiptu

 

Wybaczcie powyższe zdjęcie, jest po prostu zabawne. Powinny być takie imprezy tematyczne na wydziałach historii sztuk w całym kraju ;) 

Temat na maturze nie jest jakoś mocno eksploatowany, niemniej jednak w kanonie jest już zaznaczone, że należy umieć dokładnie opisać kilka dzieł. Na nasze nieszczęście czasem się pojawiają… Na pewno należy dobrze znać kanon piękna wg. Egiptu i umieć nazwać wszystkie dzieła. 

 

Tak więc – należy umieć rozpoznać:

1. Piramida faraona Dżesera w Sakkara (bryła)
2. Sfinks w Gizie 
3. Triada króla Mykerinosa 
4. Gęsi z Meidum 
5. posągi pary książęcej Rahotepa i Nofret 
6. Skryba z Sakkary
7. świątynia królowej Hatszepsut w Deir el-Bahari
8. świątynia Ramzesa II w Abu Simbel (fasada)
9. Posąg Sezostrisa I
10. Kolosy Memnona (posągi Amenhotepa III)
11. Złota maska Tutenhamona
12. malowidło przedstawiające płaczki – grobowiec w Tebach
13. malowidło przedstawiające córki Echnatona
14. głowa królowej Nefretete

Nie będę opisywać tych dzieł oddzielnie, są w galerii i można sobie pooglądać, jeśli ktoś sobie życzy (w galerii on-line). 

 

Należy też dokładnie  zanalizować treść i formę:

1. paleta Narmera 
2. piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizeh 
3. faraon Mykerinos z małżonką
4. polowanie na dzikie ptactwo z grobu Menny
5. malowidło tancerka i dwie muzykantki, grobowiec Nachta w Tebach 
6. płaskorzeźba Echnatona z rodziną 
7. świątynia Horusa w Edfu (plan, pylony)  

 

Wszystkie te dzieła znajdują się mojej galerii on-line. 

 

mapa Egiptu

 Egipt – (z języka egip.) kemet – czarna ziemia

 

 

Kilka wiadomości ogólnych:

– Nil regulatorem życia mieszkańców Egiptu
– kwiaty lotosu, papirus
– brak lasów (drewna)
– duże złoża minerałów, kamieni (piaskowiec, wapień, bazalt, czarny i czerwony granit)
– turkusy, agaty, ametysty, kryształ górski
– złoto
– religia i ustrój to nierozerwalny związek władzy i wierzeń, sztuka funkcjonalna dla władzy i religii

 

Artysta i dzieło

– artysta = rzemieślnik
– architekt = szczyt drabiny społecznej 

– cenieni wyżej niż chłopi, ale posiadający niską pozycję społeczną
– twórczość ma charakter obiektywny
– wyrażali przekonania powszechne i stałe 

– najwybitniejsze dzieła to: posągi bóstw i władców, portrety kapłanów, książąt, grobowce, świątynie, wyposażenie grobów i malarstwo ścienne
– dostojne, nieruchome twarze posągów, nietknięte upływem czasu
– monumentalna sztuka ma służyć władzy i religii: gloryfikować władcę, odtwarzały zróżnicowanie społeczne, przekazywały i umacniały wierzenia religijne

– sztuka pełni funkcję ideologiczną 

 

Architektura 

– sepulkralna (grobowcowa)
– świątynna (sakralna) 

– mastaby – kopiec w kształcie nasypu ziemnego o ukośnych ścianach, z kamienia lub cegły, zawierająca sarkofag z mumią zmarłego (pod ziemią)
– najstarsza piramida – piramida schodkowa Dżesera (architektem był Imhotep) 
– w okresie Nowego Państwa zaczęto kuć grobowce w skałach  (Dolina Królów, świaątynia Ramzesa II i Nefertari w Abu Simbel, świątynia Hatszepsut w Dejr el-Bahari) 

 

świątynie:

– tworzywem architektonicznym był kamień (twardy, ciężki w obróbce determinował wygląd bryły)
– zasadą konstruowania jest najprostrze prawo przeciwstawnych sił ciążenia i podpierania

– bryły statyczne – nie mają prześwitów, są osiadłe, ciężkie, nieruchome 
– monumentalizm
– formy wielkie, zwarte, silnie uproszczone 

– filar – podstawowy element konstrukcyjny (o przekroju czworoboku, później koła), z kapitelem i bazą (by zwiększyć powierzchnię odbierania ciężaru stropu i ciśnienia na podłoże, potem cele dekoracyjne) 
– filar dekorowano kształtami liści palmowych lub pąka lotosu

– półkolumna – połówka kolumny rozcięta wzdłuż osi pionowej, zrośnięta z trzonem muru
– krajnik (gzyms) – poziomy występ muru naśladujący zwój maty
– fryz – pas dekorujący, o motywach kwitnących trzcin

 

odkrycia:

– początkowe badania w Dolinie Królów (G.B. Belzoni) 1815 r.
– odkrycie hieroglifów z kamienia z Rosette (Champollion) 1822 r.
– aleja Sfinksów, grobowiec Ti w Sakkarze (August Mariette) 1850 r.  
– odkrycia w Dejr el-Bahari (W.M.F. Petrie) od 1880 r.
– mumia Echnatona (Teodor Davis) 1907 r.
– grobowiec Tutenhamona (Carter i Carnarvon) 1922 r.  

 

Rzeźba

– monumentalna
– wykonywana w granicie / bazalcie (większe rzeźby)
– drewno, wapień, czasem nawet muł nilowy (mniejsze rzeźby) 

– relief i rzeźbę pełną malowano (polichromia)

Kompozycja:

– poza umowna, konwencjonalna
– stojąca, siedząca lub krocząca postać 
– surowa, dostojna, oficjalna, pełna godności, hieratyczna postać
– układ frontalny
– twarz i ciało przedstawione w ponadczasowej młodości, wolne od wad anatomicznych
– portret syntetyczny
– „portret pesymistyczny” (wyjątek – portret Sesostrisa III z okresu średniego Państwa)
– portrety książąt i wyższych urzędników przedstawione jako zwykli śmiertelnicy, często z wadami anatomicznymi, realistycznie
– ukazana hierarchia społeczeństwa wielkością rzeźb
– dominujące kierunki to pion i poziom – doskonale zrównoważone
– czytelna, duża siła wyrazu
 

Malarstwo

funkcja:
– ideologiczna (przekazanie informacji lub utrwalenie wiadomości religijnych i historycznych w sposób jasny i czytelny dla przeciętnego odbiorcy)
– zdobnicza

– perspektywa odrzutowana
– umownie przekazana przestrzeń
– kompozycja podzielona na poziome pasy
– proporcje postaci zachowane dzięki pokratkowanym wzornikom z kamienia lub gipsu

– znaki pisarskie (hieroglify, pismo hieratyczne, pismo demotyczne)
– pisano od prawej do lewej, z góry na dół
– ścisły związek pisma z dziełami szutki
 

Układy kompozycyjne 

– układy pasowe
– silnie zrytmizowane (zasada rytmu jednostajnego i zmiennego, urozmaiconego obecna w całej sztuce Egiptu)
– kompozycja otwarta w dwóch kierunkach (dążenie elementów do rozprzestrzeniania się na boki)
–  płaska plama barwna
– cienki, barwny kontur
– ciepła gama barw o przewadze brązów, żółci, czerwieni
– urozmaicona gama o biele, czernie, zielenie i błękity
– barwy rozłożone płasko na przemiocie
– wyraźnie odgraniczone od siebie
– spokojna, pogodna kolorystyka
– charakter dekorujący 

 

Kanon

W okresie Starego Państwa utrwalił się kanon obowiązujący, z małymi wyjątkami, przez cały okres rozwoju architektury i sztuki starożytnego Egiptu. Ścisłe przestrzeganie wymogów kanonu wymusiło wysoki i wyrównany poziom artystyczny w starożytnym Egipcie.

Kanon dotyczył:

• kompozycji i sposobu przedstawiania w rzeźbie postaci:
  • królowie przedstawiani byli jako osoby młode, w pozycji siedzącej lub kroczącej, były to postacie o najwyższym wzroście. Prezentowane obok żona, córka, to osoby znacznie niższe niż wymagałoby pokazanie naturalnej różnicy; urzędnicy – przedstawiani byli bardziej swobodnie, w scenach stanowiących wizytówkę wykonywanego przez nich zawodu; lud – zawsze w ruchu, przy pracy;
  • w płaskorzeźbie, malarstwie i w rysunku postać przedstawiana była zgodnie ze stałymi zasadami:
    głowa i kończyny z profilu, barki i oko en face (frontalnie), biodra w ujęciu 3/4 – była to metoda ujmowania człowieka z kilku perspektyw jednocześnie, w przekonaniu, że żaden ważny szczegół nie ujdzie w ten sposób uwagi patrzącego. Egipcjanie potrafili przedstawić postać człowieka w dowolnym oglądzie, ale odstępstwa od obowiązującej zasady czyniono tylko wyjątkowo, w odniesieniu do obcokrajowców lub ludzi niższego stanu;
• kompozycji w układach pasowych
• układu świątyni poświęconej, służącej kultowi władcy i bogom
• kolumny i filary stylizowane na kształt pni i łodyg roślin, o głowicach naśladujących formę kwiatu lotosu lub liści palmowych.

 

 

 

Kanon Dzieł

 

Okres Predynastyczny

1. Paleta Narmera (ok. 3100 rok p.n.e.) 

 

Paleta Narmera

 

 

– wysokość ok 63,5 cm

– upamiętniająca zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu przez pierwszego dynastycznego władcę

awers:
– przedstawiono Narmera w koronie Górnego Egiptu jako zwycięzcę zabijającego wroga maczugą
– zoomorficznym symbolem władzy jest sokół, święty ptak boga Horusa, triumfujący nad ludem Dolnego Egiptu

rewers:
– w pochodzie ze sztandarami król nosi koronę Dolnego Egiptu
– plastyczną wizją zjednoczenia kraju jest tu para zwierząt w symetrycznym układzie ze splecionymi szyjami.

– znaleziona w Hierakonpolis należy do najstarszych zabytków pisma egipskiego 
– wieńczy ją imię króla wpisane w kwadratową figurę stylizowaną na fasadę pałacu
– imię króla: poziome wyobrażenie suma nar i pionowy rysunek dłuta mer. Po obydwu stronach imienia pojawiają się emblematy przypominające Hator, boginię-matkę o ciele krowy i ludzkiej twarzy
– godna uwagi jest stylizacja rogów bogini; ich kształt i układ przypominają do złudzenia wzniesione ręce kobiet przedstawionych na predynastycznych naczyniach, a także w postaci stylizowanych figurek

– symboliczna jest wymowa scen przedstawionych w środkowej części palety:
Po jednej stronie widzimy Narmera w hieratycznej postawie, chwytającego za czub pojmanego wroga i uderzającego weń maczugą trzymaną w podniesionej ręce. Do korony przywiązana jest rzemykiem sztuczna broda władcy. Jego biodra osłania krótki fartuszek, a do pas przymocowany jest ogon zwierzęcy, opadający luźno na łydki. Siłę króla podkreśla starannie wymodelowana muskulatura jego rąk i nóg. Sokół –wcielenie faraona; swym ludzkim ramieniem Horus-sokół, trzyma na uwięzi wroga, wyobrażonego skrótowo jako głowa tworząca całość ze skrawkiem ziemi, którego wyrastają zarośla papirusu. Za królem figura pomywacza stóp niosącego sandały faraona. Pod nogami Narmera dwóch padających lub uciekających Azjatów, za nimi zaś symboliczny kwadrat murów miejskich z ich wykuszami.

– na odwrocie palety centralną scenę, stanowią dwie lwice o wydłużonych i splecionych szyjach – symbol zjednoczenia Górnego i Dolnego Egiptu
– wowyżej Narmer w czerwonej koronie Dolnego Egiptu w triumfalnym pochodzie ze sztandarami przed ciałami pokonanych wrogów o odciętych głowach

 

Stare Państwo (XXIX – XXI w. p.n.e.) 2800r. – 2000r. p.n.e.

królowie:

– Dżeser
– Cheops
– Chefren
– Mykerinos

dzieła:

– piramida schodkowa Dżesera w Gizie
– piramida Cheopsa w Gizie
– piramida, świątynia i sfinks Chefrena w Gizie
– piramida Mykerinosa w Gizie
– posąg Mykerinosa
– grobowiec Możnowładcy Ti z reliefami, Sakkara

– wypracowano najważniejsze formy architektoniczne (grobowce – mastaba, piramida) oraz dla rzeźby pełnej i reliefu

 

2. piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizeh (Giza)

Piramidy w Gizie

 

 

 

– piramidy królów czwartej  dynastii w Giza

– największa z nich piramida Cheopsa, miała początkowo wysokość ponad 146 m, to jest 280 łokci egipskich
– średnia – Chefrena 137 m
– najmniejsza – Mykerinosa 62 m
– boki jej podstawy mają długość 230 m, kąt nachylenia –51º 50’ 

– pierwotna okładzina piramidy, wykonana ze szczególnie delikatnego wapienia, została w czasach nowożytnych rozebrana
– na południe od piramidy Mykerinosa wznoszą się trzy mniejsze groby o podobnym kształcie: dwa z nich to piramidy królowych, trzeci ma charakter kultowy i mógł być miejscem tymczasowego pochówku króla

– surowe
– monumentalne
– matematycznie dokładne 

 

3. Posąg Mykerinosa i jego małżonki (ok. 2470 roku p.n.e.)

Posąg Mykerinosa z małżonką

 

 

 

– wys. 142 cm. 

– posąg wykonany z łupku

– odznacza się miękkim modelunkiem struktury ciała
– intymność małżeńską podkreśla zarówno czuły gest królowej, jak i wyobrażenie obydwu postaci w jednakowej skali w podobnej postawie
– wraz z kilku triadami rzeźba ta zdobiła dolną świątynię grobową należącą do piramidy Mykerinosa w Gizie

 

 

Średnie Państwo (XXI – XVI w. p.n.e.) 2000r. – 1500r. p.n.e.

– kraj osłabiony walkami wewnętrznymi

dzieła:
– groby sakralne w Beni Hasan w Asuanie
– portret Sesostrisa III (“pesymistyczny”)
– wysoki poziom sztuki złotniczej i jubilerskiej

 

Nowe Państwo (XVI – XI w. p.n.e.) 1500r. – 1000r. p.n.e.

– szczyt potęgi militarnej, gospodarczej i kulturalnej
– herezja Amenhotepa IV Echnatona
– zetknięcie się z Kreteńczykami i Achajami
– najwyższy poziom rzemiosła
– usamodzielnienie się malarstwa
– wypracowano ostateczne formy architektury świątynnej

królowie:

– Hatszepsut
– Amenhotep IV Echnaton
– Tutenhamon
– Ramzes II

dzieła:

– świątynia grobowa Hatszepsut w Dejr el-Bahari
– świątynia Amon-Ra w Luksorze
– świątynia Chonsu i Mut w Karnaku
– świątynia Totmesa III w Tell el-Amarna
– świątynia i pałac Echnatona w Tell el-Amarna
– portrety Echnatona i Nefertari w Abu Simbel
– grobowiec Tutenhamona w Dolinie Królów

4. Polowanie na dzikie ptactwo z grobu Menny

 

Polowanie na dzikie ptactwo

 

– malowidło z grobu Menny (nr 69, Teby) pisarza i urzędnika w królewskich dobrach Totmesa IV
– Menna z rodziną poluje na ptactwo wodne
– ginące ptaki są magiczno-poetyckim symbolem pokonanych demonów
– dwie ryby unoszące się w „górze wodnej” to Tilapia nilotica, symbol duszy zmarłego
– na uwagę zasługuje pełna wdzięku naga postać córki Menny, która pochyla się z łodzi, zbierając nenufary

 

5. malowidło tancerka i dwie muzykantki, grobowiec Nachta w Tebach 

 

Tancerka i dwie muzykantki

 

– malowidło w grobie Nachta (nr 52, Teby)
– pokój muzykujących dziewcząt kontrastuje z gibkimi ruchami tancerki, której ciało jest odsłonięte i ozdobione biżuterią, zgodnie z obyczajem zabaw w okresie XVIII dynastii

 

6. płaskorzeźba Echnatona z rodziną 

 

Echnaton IV Amenhotep z rodziną

– Amenhotep przeprowadzając reformę religijną, zbudował miasto o nazwie Achetaton, do którego przeniósł z Teb stolicę państwa, oraz wzniósł liczne świątynie ku czci Atona

– daleko idącye odstępstwami od obowiązujących kanonów
– wyobrażenia osób były zgodne z rzeczywistością, ukazywały nawet wszystkie niedoskonałości postaci
– ukazanie postaci dziecka
– wizerunki Echnatona przedstawiają króla jako osobę o wydłużonej twarzy, wąskich ramionach i szczupłych rękach, wąskiej talii i szerokich biodrach

– po śmierci Echnatona sztuka amarneńska nie zanikła całkowicie, artyści przenieśli się do Memfis
– w czasach Nowego Państwa, jeszcze kilkakrotnie za rządówRamzesów, dochodziła do głosu maniera amarneńska. Jednak w sztuce egipskiej powszechnie obowiązującej nastąpił powrót do oficjalnych kanonów

 

Epoka późna (XI – IV w. p.n.e.) 1000r. – 300r. p.n.e.

Hm, no nic ciekawego o tym nie mam. Pozostaje wikipedia. 

 

Epoka grecko-rzymska (IV w. p.n.e. – VII w. n.e.) 300r. p.n.e. – 600r. n.e.

– władcy macedońscy (Aleksander Wielki – 332r. p.n.e.)
– Aleksandria i biblioteka Aleksandryjska
– dynastia Ptolemeuszów (Kleopatra)
– podbój Egiptu przez Rzym w 30r. p.n.e. (Juliusz Cezar)
– początki chrześcijaństwa w II w. n.e.
– podbój Egiptu przez Arabów w VII w. n.e., wpływy islamskie w sztuce

7. świątynia Horusa w Edfu (plan, pylony)  

 

Pylony świątyni Horusa w Edfu

 

– ośrodek kultu Horusa
– pylon świątyni jednej z największych i najlepiej zachowanych budowli sakralnych okresu ptolemejskiego (III–I wiek p.n.e.)
– relief świątyni z około 60 r. p.n.e. na pylonie przedstawia Neosa Dionizosa zabijającego wrogów Egiptu przed Horusem i Hathor, Edfu było ważnym ośrodkiem religijnym Górnego Egiptu od czasów Starego Państwa do pierwszych wieków naszej ery.

 

Dodatkowo:

– architektura, rzeźba i malarstwo starożytnego Egiptu (wikipedia)
B. Osińska „Sztuka i czas”
E. Gombrich „O sztuce”