mitologia grecka i jej symbolika

 

Bogowie olimpijscy – (od lewej) Hermes, Zeus i Atena

 

Mitologia grecka jest niezwykle różnorodna i skomplikowana. Wykształciła ona system symboliki, która była i jest inspiracją dla wielu wybitnych twórców (np. Prometeusz Rubensa). Nie sposób analizować dzieł późniejszych twórców bez wiedzy na temat wyobrażeń bóstw i bogiń greckich. W poniższej notce skupię się na opisie głównych bogów, bogiń, herosów i bohaterów greckich ze szczególnym uwzględnieniem ich symboliki i atrybutów.

W mitologi greckiej żadnym zgorszeniem nie były związki homoseksualne, a na porządku dziennym było posiadanie dzieci z własnymi braćmi i siostrami, jak i posiadanie dzieci z dziećmi. Dzięki temu w dzisiejszych czasach mity greckie możemy czytać jak najlepszą skandalizującą prozę ;)

Skomplikowane drzewo genealogiczne można obejrzeć tutaj.

Podobnie jak inne sąsiadujące z nimi ludy, Grecy posiadali panteon bogów i bóstw, z których każdy odpowiadał za pewien aspekt rzeczywistości.  

Początkiem wszystkiego był Chaos jako pierwotny stan egzystencji, z którego pochodzą pierwsi bogowie.

Mozaika z Aion przedstawiające Matkę Ziemię

Gaja (gr. Γαῖα – „Ziemia”) – Ziemia-Matka

Wyłoniła się z Chaosu, tak więc była jednym z najstarszych bóstw, uosabiała płodność i macierzyństwo.

Sama z siebie zrodziła Niebo (Uranosa) i Góry (Ourosi), z miłości jej i Eteru rodzi się Morze (Pontos).

Nyks (gr. Νύξ – Noc) – bogini nocy i jednocześnie jej personifikacja. Jedna z najpotężniejszych istot boskich, wzbudzająca szacunek ale również grozę, bał się jej nawet sam król bogów, Zeus. Zrodzona jako jedno z pierwszych bóstw z Chaosu. Była siostrą i żoną innej ciemnej mocy, Ereba. Ze związku tej dwoistej ciemności narodziły się dwie moce jasne: Eter (Ajter) i Dzień (Hemerę), a także duch świata cy, Ereba. Ze związku tej dwoistej ciemności narodziły się dwie moce jasne: Eter (Ajter) i Dzień (Hemerę), a także duch 

William-Adolphe Bouguereau, Noc, 1883

Nyks (gr. Νύξ – Noc) – bogini nocy i jednocześnie jej personifikacja

Jedna z najpotężniejszych istot boskich, wzbudzająca szacunek ale również grozę, bał się jej nawet sam król bogów, Zeus. Zrodzona jako jedno z pierwszych bóstw z Chaosu. Była siostrą i żoną innej ciemnej mocy, Ereba.

Ze związku tej dwoistej ciemności narodziły się dwie moce jasne: Eter (Ajter) i Dzień (Hemerę), a także duch świata podziemnego, Charon. Jednak nie było to jedyne potomstwo ciemnej Nocy, była ona również matką innych sił i istot boskich, które zrodziła sama z siebie, wśród nich wymienia się:

• Mojry, czyli boginie losu: Kloto, Lachesis i Atropos
• Kery, czyli boginie śmierci gwałtownej: każdy człowiek posiadał własną, tak więc było ich tyle ile ludzi na Ziemi
• Śmierć (Tanatos) i Sen (Hypnos), jako bliźniaczy bogowie
• Zdradę, czyli bogini Apate
• Niezgodę, czyli bogini Eris
• Nieszczęśliwy Los, czyli bóg Moros
• uosobienie żartów, kpin, drwin i nie zasłużonej krytyki, czyli bóg Momos
• strażniczkę zemsty i sprawiedliwości, czyli bogini Nemezis

Jej potomstwo było więc utrapieniem, ale równie często także ukojeniem losu śmiertelnych. 

Przedstawienia i symbolika:

– skrzydlata kobieta ubraną na czarno
– jadącą na rydwanie razem z gwiazdami
– czarne skrzydła
– wieniec z maku  

ta ubraną na czarno – jadącą na rydwanie razem z gwiazdami – czarne skrzydła – wieniec z maku  

Eros (gr. Ἔρως) to bóg miłości i namiętności seksualnej

Jacques-Louis David, Eros i Psyche, 1817

Istnieją różne wersje co do jego pochodzenia: miał być on pierwszym z bogów, rówieśnikiem Gai, którego obecność musiała być konieczna do zrodzenia się pozostałych bogów, lub też synem Afrodyty i Aresa oraz Hermesa.

(Homoseksualizm obu bogów nie przeszkadzał w stworzeniu nowego boga).

Przedstawienia i symbolika: 
– uskrzydlony piękny młodzieniec z łukiem i strzałą, którą godzi w zakochanych, by ich ze sobą złączyć
– (w czasach późniejszych) pulchne niemowlę z łukiem i strzałam
– grał na lutni    

– (w czasach późniejszych) pulchneniemowlę z łukiem i strzała

Chronos (gr. Χρόνος – „Czas”

Bartolomeo Altomonte, Cztery Pory Roku wyróżniające Chronosa, 1737

 

W przedsokratejskich pracach filozoficznych uważany za personifikację Czasu, który wszystko widzi, ujawnia i wyrównuje.

Czasem mylony z Kronosem. 

Przedstawienia i symbolika: 
– mężczyzna poruszający „Koło Zodiaku” 
– stary, mądry mężczyzna z długą, szarą brodą
        

jest uznawany za pierwszego boga starożytnej Grecji. W dzisiejszych czasach coraz więcej historyków wysuwa jednak tezę, że tak naprawdę Gaja była pierwszą władczynią Całego Chaosu, co mogłoby się kłócić z tym mitem. W mitologii greckiej pradawny bóg nieba, a właściwie personifikacja tego bytu. Pierwszy władca świata i jedno z najstarszych bja była pierwszą władczynią Całego Chaosu, co mogłoby się kłócić z tym mitem. W mitologii greckiej pradawny bóg nieba, a właściwie personifikacja tego bytu. Pierwszy władca świata i jedno z najstarszycóstw. Bez udziału 

Uranos (gr. Οὐρανός – „niebo”)  pradawny bóg nieba

Giorgio Vasari, Uranos pokonany przez Kronosa, XVI wiek, Florencja

Uranos jest uznawany za pierwszego boga starożytnej Grecji. Pradawny bóg nieba, a właściwie personifikacja tego bytu. Pierwszy władca świata i jedno z najstarszych bóstw.

Bez udziału innej istoty poczęła go i urodziła Gaja (Ziemia), która stała się jego małżonką. Wspólnie spłodzili kolejne pokolenia bogów.     

 

Echidna (gr. Ἔχιδνα – „Żmija”) – potwór

Potwór o ciele w połowie młodej kobiety, w połowie cętkowanego węża. Miała czarne oczy, przerażający wygląd i była stale żądna krwi, żywiła się ludzkim mięsem.

O potwornym potomstwie Echidny zrodzonym ze związku z Tyfonem mówi wielu autorów – Hezjod [Theog. 307], Apollodoros [II 3.1-5., II 3.10-11, III 5.8], Hyginus [Fab. Praef.; Fab. 151]. Wymieniają oni:

• 

  Echidna

  Chimerę

• Dwugłowego psa Orthrosa
• Stugłowego smoka, który strzegł jabłek Hesperyd
• Smoka kolchidzkiego
• Sfinksa
• Cerbera
• Scyllę
• Gorgonę
• Hydrę Lernejską
• Orła, który pożerał wąrtobę Prometeusza
• Lwa Nemejskiego

Według Hezjoda Orthos zgwałcił własną matkę, a Sfink i Lew Nemejski byli ich dziećmi.  

 Według Hezjoda Orthos zgwałcił własną matkę, a Sfink i Lew Nemejski byli ich dziećmi.  

 Tyfon (gr. Τυφῶν Typhon) – potwór  

Tyfon

Najmłodszy syn Gai i Tartarosa. Wg innej wersji miał być synem Hery, poczętym bez udziału mężczyzny. Gaja, wściekła na Zeusa za zamknięcie jej dzieci gigantów w Tartarze, zwróciła się o pomoc do Tartara. Ten dał jej dwa jajka zapłodnione przez niego. Gaja zakopała je w ziemi i po jakimś czasie na świat wyszedł potwór Tyfon.

Przedstawienia i symbolika: 
– Tyfon był pół człowiekiem, pół zwierzęciem, wzrostem i siłą przerastał wszystkich
– był większy od największych gór, głową zahaczał o gwiazdy
– kiedy wyciągał ręce, jedną sięgał krańców wschodnich świata, a drugą zachodnich
– zamiast palców miał sto smoczych łbów 
– od pasa w dół miał kłębowisko żmij 
– u ramion miał skrzydła 
– oczy jego miotały płomienie     

Przedstawienia i symbolika: 
– Tyfon był pół człowiekiem, pół zwierzęciem, wzrostem i siłą przerastał wszystkich 
– był większy od największych gór, głową zahaczał o gwiazdy 

Charon (gr. Χάρων) – duch związany ze śmiercią

Joahim Patenier, Charon, 1515 (Museum Prado w Madrycie)

Był przewoźnikiem dusz zmarłych przez mityczną rzekę Styks. 

Przedstawienia i symbolika: 
– brodaty, siwy, szpetny starzec ubranego w strój niewolnika (z jednym rękawem)
– okrągły kapelusz podróżny
– często stoi w łodzi z wiosłem

Nikt żywy nie miał wstępu do jego łodzi (kilka razy zdarzyło się odstępstwo od tej zasady ale zawsze ponosił za to karę, np. za przewiezienie Heraklesa musiał spędzić rok zakuty w łańcuchy), podczas podróży dusze zmarłych musiały wiosłować, a Charon sterował łodzią.

Za swe usługi pobierał opłatę – monetę o wartości 1 obola, dlatego zgodnie ze zwyczajem obowiązkiem rodziny było umieszczanie monety w ustach zmarłego.    

 

Hypnos (gr. Ὕπνος) – bóg snu

Hypnos i Nyks

Był bliźniaczym bratem Tanatosa(„Śmierci”).

Według mitu pomógł Herze uśpić Zeusa. Mieszkał pod grecką wyspą, w ciemnej grocie, przez którą przepływała Leta – rzeka zapomnienia.

Endymion, pasterz obdarzony przez Zeusa wieczną młodością, urodą i zarazem wiecznym snem otrzymał od Hypnosa dar snu z otwartymi oczyma, by mógł wiecznie wpatrywać się w swą ukochaną Selenę. Pewne źródła podają jednak, że to sam Hypnos zakochał się w młodym pasterzu Endymionie i pozwolił mu spać z otwartymi oczyma, by sam mógł podziwiać urodę ukochanego młodzieńca. 

Przedstawienia i symbolika: 
– wejście do groty Hypnosa porośnięte było makami oraz innymi hipnagogicznymi roślinami. 

Atrybuty: laska i róg    

g    

 Tanatos (gr. Θάνατος Thanatos – „Śmierć”) – bożek śmierci  

Jacek Malczewski, Thanatos, 1898 (Muzeum Narodowe w Warszawie)

 

Bliźniaczy brat Hypnosa, boga snu. 

Przedstawienia i symbolika: 
– młodzieńiec z czarnymi skrzydłami 
– z odwróconą, zgaszoną pochodnią 
– w scenach przedstawiających złożenie ciała do grobu zwykle podtrzymuje nogi zmarłego    

 

 

 

 

 

 

a 

Eris (gr. Ἔρις) lub Eryda – uskrzydlona bogini niezgody, chaosu i nieporządku

Córka Nyks (Nocy).

Eris (discordia)

Posiadająca dwie manifestacje: groźną i łagodną: 

Niezgoda destrukcyjna, wywołująca wojny i Niezgoda twórcza, będąca duchem współzawodnictwa, pobudzająca do pilnego działania. Sprawiała, iż cieśla zazdrościł cieśli, iż każdy artysta zazdrościł innemu, a jednocześnie kochał własną pracę.

Przedstawienia i symbolika: 
– uskrzydlona postać kobiety podobnie jak Irys 

Przybyła nieproszona na wesele Peleusa i Tetydy i rzucając między boginie jabłko z napisem „Dla Najpiękniejszej” sprowokowała pośrednio wojnę trojańską, ponieważ wywołało to spór między Herą, Ateną i Afrodytą, rozsądzony przez Parysa.   

 

Nemezis – bogini zemsty, sprawiedliwości i przeznaczenia 

(nazywana także kobietą bez winy i wstydu)

Alfred Rethel, Nemezis, 1837 (Ermitaż, St. Petersburg)

 

Zsyłała na ludzi szczęście lub niepowodzenie, ścigała przestępców i decydowała o losie w zależności od zasług.

Córka Nocy (Nyks), uważana za uosobienie gniewu bogów.

Ośrodkiem jej kultu było Ramnus w Attyce. Stała na straży równowagi świata wraz z Eryniami. 

Przedstawienia i symbolika: 
– kobieta trzymająca w jednej ręce gałąź jabłoni, w drugiej koło 
– na głowie miała koronę zwieńczoną jeleniami 
– a z jej pasa zwisał bicz 

Atrybuty: 
– koło 
– poświęconym jej zwierzęciem – gryf      

 mitologii stała sięrodzicielką wielu bogów i bogiń. Była siostrą i żoną Kronosa, matką Demeter, Hadesa, Hery, Hestii, Posejdona i Zeusa.  Kronos spłodził z Reą kilkoro dziec, ale wszystkie połknął zaraz po narodzinach, ponieważ dowiedział się od swoich rodziców, że jedno z jego potomków odbierze mu tron. Lecz gdy narodził się Zeus, Rea wraz z Gają i Uranosem obmyśliła plan ocalenia dziecka, tak, by Krowszystkie połknął zaraz po narodzinach, ponieważ dowiedział się od swoich rodziców, że jedno z jego potomków odbierze mu tron. Lecz gdy narodził się Zeus, Rea wraz z Gają i Uranosem obmyśliła plan ocalenia dziecka, tak, by Kro

Rea (gr. Ῥέα) – rodzicielka bogów

Rea jadąca na lwie, ołtarz Pergamoński (Muzeum Pergamońskie w Berlinie)

Jedna z Tytanid, córka Uranosa – nieba, i Gai – ziemi.

W klasycznej mitologii stała się rodzicielką wielu bogów i bogiń. 

Była siostrą i żoną Kronosa, matką Demeter, Hadesa, Hery, Hestii, Posejdona i Zeusa.  Kronos spłodził z Reą kilkoro dziec, ale wszystkie połknął zaraz po narodzinach, ponieważ dowiedział się od swoich rodziców, że jedno z jego potomków odbierze mu tron. Lecz gdy narodził się Zeus, Rea wraz z Gają i Uranosem obmyśliła plan ocalenia dziecka, tak, by Kronos mógł ponieść karę za zło wyrządzone jego ojcu i własnym dzieciom. Rea narodziła Zeusa na Krecie, a Kronosowi podała do połknięcia kamień zawinięty w pieluchy. 

Przedstawienia i symbolika: 
– we wcześniejszej mitologii symbolizowały ją dwa lwy ciągnące jej powóz (Lwia Brama w Mykenach przedstawiała właśnie tę boginię)
– symbolem są księżyc i łabędź  

 

Erynie – boginie zemsty strzegące prawa społecznego i naturalnego

Zostały zrodzone z krwi okaleczonego Uranosa, spadającej na Matkę Ziemię. 

 

William-Adolphe Bouguereau, Smutek Orestesa (1862)

 

Przedstawienia i symbolika:
 – staruchy z wężami zamiast włosów, psimi głowami, ciałami czarnymi jak węgiel, skrzydłami nietoperzy i przekrwionymi oczami. 

• Alekto – (gr. Ἀληκτώ) – niestrudzona
• Tyzyfone – (gr. Τισιφόνη) – mścicielka, wymierzająca karę, szczególnie prześladowała zabójców
• Megajra – (gr. Μέγαιρα) – wroga, zawistna

Zadaniem Erynii było prześladowanie przestępców, przede wszystkim zabójców, lecz także śmiertelników naruszających ład społeczny (tabu). Ich odpowiednik w mitologii rzymskiej to Furie.

Nimfy (gr. νύμφαι nymphai, l. poj. νύμφη nymphe – „dziewczyna, narzeczona”; łac. nymphae) opiekunki miejsc, które zamieszkiwały

Henryk Siemiradzki, Nimfa, 1863 (Lwów)

Mimo że umierały, były istotami długowiecznymi i wiecznie młodymi. Homer przedstawiał je jako córki Zeusa.

Przedstawiano je jako piękne kobiety. Mieszkały we wsiach, lasach i wodach. Były duchami pól i ogólnie całej przyrody. Stanowiły uosobienie jej płodności i wdzięku. Zamieszkiwały groty, gdzie spędzały czas przędąc i śpiewając.

Nimfy nie stanowiły grupy jednorodnej. Dzieliły się na różne grupy w zależności od miejsca zamieszkania: nimfy wodne nazywano najadami, leśne driadami, drzewne hamadriadami, górskie oreadami, a łąkowe lejmoniadami.

Opiekowały się boskimi niemowlętami jak Zeus czy Dionizos, np: Almatea.

Najbardziej znanymi nimfami były: Dafne, Echo i Kalipso. 

 il Vecchio. Ok. 1525 ten sam artysta namalował obraz Kąpiąca się nimfa. W1580 r. Giovanni da 

Inspiracje:

– Palmo il Vecchio: obrazy – Dwie nimfy (1512-15), Kąpiąca się nimfa (1525)
– Giovanni da Bologna – rzeźba Nimfa (1580)
– Peter Paul Rubens – obrazy – Nimfa i satyrowie (1613), Trzy nimfy z rogiem obfitości (1617), Nimfy Diany, zaskoczone przez satyrów (1635-40) 
– Étienne-Maurice Falconet – rzeźba – Nimfa wychodząca z kąpieli (1757)
– Böcklin – obraz – Centaur i nimfa (1855)
– Jules Joseph Lefebvre – obraz-  Zdziwiona Diana (1879) 
– Paul Émile Chabas – obraz – Jasnowłosa nimfa

Hades był bogiem świata podziemnego i umarłych; nazywany był 

Hades (gr. Ἅιδης, także Ἀίδης Aides – „niewidziany”) – bóg-władca podziemnego świata zmarłych

Hades

 

Hades był jednym z 12 bogów olimpijskich, mimo że nie uczestniczył w biesiadach olimpijskich. Hades był synem tytana Kronosa i Rei oraz bratem Zeusa, Posejdona, Demeter, Hestii i Hery. Uprowadził z ziemi Persefonę, córkę Demeter, która później została jego małżonką.

Atrybuty: 

– berło i klucze
– przy boku zawsze miał Cerbera – trójgłowego psa

Hades był ja była pierwszą władczynią Całego Chaosu, co mogłoby się kłócić z tym mitem. W mitologii greckiej pradawny bóg nieba, a właściwie personifikacja tego bytu. Pierwszy władca świata i jedno z najstarszycja była pierwszą władczynią Całego Chaosu, co mogłoby się kłócić z tym mitem. W mitologii greckiej pradawny bóg nieba, a właściwie personifikacja tego bytu. Pierwszy władca świata i jedno z najstarszycsynem tytana Kronosa i Rei oraz ałżonką.

Hera (gr. Ἥρα) – bogini niebios

Hera

Najstarsza córka Kronosa i Rei, żona Zeusa. Była również zeusową siostrą, królową Olimpu, boginią niebios, patronką macierzyństwa, opiekunką małżeństwa i rodziny.

Uosabiała cnoty małżeńskie, w związku z czym walczyła z wszelkimi przejawami zdrady; sama cierpiała z powodu niewierności małżonka.

Mity związane z Herą opisują przede wszystkim jej spory i pojednania z Zeusem oraz mściwe knowania wymierzone przeciwko kochankom i nieślubnym dzieciom małżonka. Z tego powodu stała się symbolem zazdrości.

Przedstawienia i symbolika:

– pierwotnie jej wizerunkiem był prosty słup lub belka
– później przedstawiano ją jako poważną, dostojną matronę
– często z jabłkiem granatu w ręce – symbolem płodności – lub z lilią
– nosiła także diadem z gwiazd

– poświęcony jej ptak to kukułka
– na rydwanie zaprzężonym w pawie, którym powozi Iris, według mitologii jej pokojówka
– częstym atrybutem jest krowa (Homer często nazywa boginię „krowiooką„, chwaląc w ten sposób jej wielkie, błękitne oczy)

ja była pierwszą władczynią Całego Chaosu, co mogłoby się kłócić z tym mitem. W mitologii greckiej pradawny bóg nieba, a właściwie personifikacja tego bytu. Pierwszy władca świata i jedno z najstarszyc

Zeus (Dzeus) (gr. Ζεύς, nowogr. Δίας Dias) – najwyższy z bogów

Grecki bóg Nieba i Ziemi. Bóg pogody; władca błyskawic.

Statua Zeusa

 

Uosobienie najwyższej zasady rządzącej Wszechświatem. Władca wszystkich bogów i ludzi. Strzegł prawa i porządku na świecie, bezlitośnie karząc przestępców, a zwłaszcza morderców, krzywoprzysięzców i zdrajców.

Zeus narodził się jako ostatni ze związku Kronosa i Rei. Kronos, przeklęty przez swego ojca (Uranosa), którego zrzucił z tronu, został uprzedzony przez wyrocznię, że któreś z jego własnych dzieci pozbawi go tronu. Dlatego też Kronos postanowił wykluczyć to zagrożenie, pożerając swoje potomstwo. Rea zrozpaczona, że traci kolejne dzieci, będąc po raz szósty w ciąży uciekła na Kretę (w innej wersji – do Arkadii), gdzie w ukryciu, potajemnie, urodziła Zeusa. Kronosowi, który ją odnalazł, zamiast dziecka do połknięcia dała kamień zawinięty w pieluchy, a Zeusa ukryła w grocie pod skałą diktejską, na zboczach góryIda na Krecie. Tam, ukrytego, karmiły koza Amaltea, a wychowywały nimfy. Gdy koza złamała róg, Zeus pobłogosławił go – tak powstał róg obfitości; opowiadano, że po śmierci karmicielki wziął jej skórę i pokrył nią tarczę, którą nazywano egidą i swoje ciało, które po okryciu było odporne na strzały. Dokarmianiem Zeusa zajmowały się także pszczoły z góry Idy, które specjalnie dla niego zbierały miód. Orzeł przynosił mu co dzień kubek nektaru. 

Gdy osiągnął wiek dorosły, postanowił przejąć władzę i zemścić się na swoim ojcu. Za radą Metis kazał matce podać Kronosowi środek wymiotny, dzięki czemu przywrócił do życia swoje rodzeństwo:  Hestię, Demeter,  Herę,  Hadesa i  Posejdona.  Rodzeństwo pod wodzą Zeusa zaatakowało swojego ojca. Wojna trwała 10 lat, w walce za radą Gai wsparli go cyklopi i hekatonchejrowie, którzy byli zamknięci przez Kronosa w Tartarze. W czasie walki Zeus otrzymał od cyklopów broń w postaci wykutych przez nich gromu i błyskawic. Po zwycięskiej wojnie, gdy już przepędzono Kronosa, rodzeństwo podzieliło się władzą, losując dziedziny, którymi mieli odtąd rządzić. Zeusowi przypadło niebo i zwierzchnictwo nad innymi bogami, Posejdon stał się panem morza, zaś Hades został panem krainy dusz.

Związki z kobietami

William-Adolphe Bouguereau - Narodziny Wenus (1879)

• Afrodyta – Z Afrodytą miał 6 dzieci. Afrodyta była boginią miłości i pożądania, zrodzona z piany morskiej zmieszanej z obciętymi sierpem przez Kronosa genitaliami Uranosa. 
• Dione – Kolejna z tytanid, która według jednej z wersji mitów miała być matką Afrodyty.

• Eurynome – Córka Okeanosa. Z nią spłodził Charyty czyli Gracje: Aglae, Eufrosyne, Talię.

• Hera – Siostra Zeusa, z którą związał się dopiero po licznych przygodach z innymi kobietami. Ich związek okazał się jednak trwalszy od pozostałych. Hera została jego pierwszą żoną i funkcjonuje w mitologii jako żona boga bogów. Wg Hezjoda był to święty związek. Z tego związku zrodzili się: Hebe, Ejlejtyja, Hefajstos i Ares.

• Leto – Zeus miał z nią syna Apolla i córkę Artemidę.

• Maja – Jedna z Plejad, z którą Zeus miał syna Hermesa.

• Metis – Gaja przepowiedziała Zeusowi, że Metis zrodzi z siebie syna, który zrzuci swojego ojca z tronu. Przerażony Zeus połknął ją, gdy miał nadejść moment rozwiązania. Po pewnym czasie zaczął odczuwać silny ból głowy. Prometeusz (wg innej wersji Hefajstos) uderzeniem siekiery rozłupał czaszkę Zeusa, skąd wyskoczyła Atena w pełnej zbroi.

• 

  Frans Floris, Atena i muzy, 1560

  Mnemosyne – Kolejna z tytanid. Była rodzicielką 9 muz: Kalliope, Klio, Polihymnii lub Polhymnii,  Euterpe, Terpsychory, Erato,  Melpomene,  Talii i Uranii.

   

• Temida – Druga żona Zeusa.  Była jedną z tytanid. Miał z nią córki, zwane Horami (Pory Roku): Ejrene (Pokój), Eunomia (Praworządność),  Dike (Sprawiedliwość), a także Mojry: Kloto,  Lachesis, Atropos.

Zeus był bardzo „kochliwy”, więc trudno je

st wymienić wszystkie jego związki ze śmiert

elnymi kobietami. Praktycznie nie było krainy w Starożytnej Grecji, która by się nie chwaliła, że ma eponima pochodzącego od ZeusZeus był bardzo „kochliwy”, 

Kobiety śmiertelne

Zeus był bardzo „kochliwy”, więc trudno jest wymienić wszystkie jego związki ze śmiertelnymi kobietami. Praktycznie nie było krainy w Starożytnej Grecji, która by się nie chwaliła, że ma eponima pochodzącego od Zeusa.

Oto tylko kilka bardziej znanych przykładów:

Gustav Klimt, Danae, 1907 (kolekcja prywatna, Graz)

• Alkmena, żona Amfitriona, do której Zeus przybył pod postacią jej męża. Urodziła ona potem Heraklesa, największego herosa mitologii greckiej.

• Danae, królewna argolidzka. Ponieważ jej ojciec Akrizjos zamknął ją, by nie spłodziła potomka, Zeus dostał się do jej komnaty pod postacią złotego deszczu. Później Danae urodziła syna Perseusza, herosa.

• Europa, księżniczka sydońska, którą Zeus pod postacią białego byka porwał na Kretę, gdzie urodziła mu Minosa i Radamantysa.

• Io, nimfa, córka boga argolidzkiej rzeki Inachosa, zamieniona przez Herę w jałówkę i nękana bąkiem. Zeus przywrócił jej prawdziwą postać w Egipcie, gdzie urodziła dzieci.

• Lamia, królowa Libii. Dzieci jej i Zeusa wymordowała Hera. Lamia zamieniła się w potwora w ludzkiej postaci, który pożera dzieci. 
  

  Michał Anioł, Leda

   

• Leda, królewna spartańska, do której Zeus przyszedł pod postacią łabędzia. Zniosła ona potem  jajo, z którego wykluli się Kastor, Polluks, Helena i Klitajmestra.

• Semele, księżniczka tebańska. Zeus, ulegając jej prośbom, ukazał się jej w swej prawdziwej postaci, co ją zabiło. Ponieważ była wtedy w ciąży, Zeus zaszył sobie ich dziecko w udzie i „donosił’ je do końca. W ten sposób pojawił się Dionizos.
     ziwej postaci, co ją zabiło. Ponieważ była wtedy w ciąży, Zeus zaszył sobie ich dziecko w udzie i „donosił’ je do końca. W ten sposób pojawił się Dionizos.ziwej postaci, co ją zabiło. Ponieważ była wtedy w ciąży, 

Przedstawienia i symbolika:

– najczęściej przedstawiano go jako siedzącego na tronie z piorunem w ręku
– chcąc ukryć swoje miłosne przygody, bardzo często przybierał postacie zwierzęce, np. byka czy łabędzia

Artybuty:

– złoty piorun
– jego świętym drzewem był dąb
– święty ptak – orzeł
– tarcza – egida 

 

Demeter (gr. Δημήτηρ) – w mitologii greckiej bogini płodności, rolnictwa i urodzaju

Giorgione, Demeter

Demeter była córką Kronosa i Rei, siostrą Hery,  Hestii, Hadesa,  Posejdona i Zeusa (z którym miała dwie córki, Persefonę i Hekate).

Na jej cześć odbywały się misteria eleuzyjskie.

W IV w. p.n.e. Izokrates przypisał jej dwa dary, którymi obdarowała Ateńczyków: umiejętność uprawy roli i odprawiania misteriów. Ci, którzy zdecydowali się poddać obrzędom wtajemniczenia, otrzymywali nadzieję na lepszą wieczność. Misteria odbywały się w sanktuarium Demeter, w Eleuzis, nieopodal Aten. DopieroTeodozjusz I Wielki w 391r. zakazał kultów pogańskich, co położyło kres misteriom eleuzyjskim. W 396r. pożar wzniecony przez wojska Alaryka strawił sanktuarium.

Artybuty:

– kłos

W IV w. p.n.e. Izokrates przypisał jej dwa dary, którymi obdarowała Ateńczyków: umiejętność uprawy roli i odprawiania misteriów. Ci, którzy zdecydowali się poddać obrzędom wtajemniczenia, otrzymywali nadzieję na lepszą wieczność. Misteria odbywały się w sanktuarium Demeter, w Eleuzis, nieopodal Aten. DopieroTeodozjusz I Wielki w 391r. zakazał kultów pogańskich, co położyło kres misteriom eleuzyjskim. W 396r. pożar wzniecony przez wojska Alaryka strawił sanktuarium.

Posejdon (gr. Ποσειδῶν) to władca mórz i oceanów

Jan Gossaert, Posejdon i Amfitryta, 1516

Syn Kronosa i Rei, starszy brat Zeusa, Hadesa, Hery, Demeter i Hestii, mąż Amfitryty.

Władca mórz i oceanów, opiekun żeglarzy i rybaków. Odpowiedzialny również za trzęsienia ziemi.

Po pokonaniu Kronosa Zeus, Posejdon i Hades ciągnęli losy o to, który z nich będzie rządził niebem i otrzyma władzę zwierzchnią; który posiądzie morze, a który świat podziemny. Posejdon wylosował królestwo wód. Nie był jednak z tego zadowolony i uważał, że jako najstarszy to on powinien dysponować najwyższą władzą. Myślał nawet o obaleniu Zeusa, ale był na to o wiele za słaby. Kiedyś udało mu się związać brata, ale ten dzięki pomocy Tetydy i Briareusa prędko odzyskał wolność. Kiedy indziej za obelgi pod adresem Zeusa i próby wydarcia mu władzy został rażony piorunem i zesłany na ziemię do pracy u trojańskiego władcy Laomedona. Władca nie chciał mu potem zapłacić, więc Posejdon zesłał na miasto smoka.

Siedziba Posejdona znajdowała się na środku morza wewnętrznego (Morze Śródziemne). Bóg miał tam wspaniały pałac otoczony przez nereidy, delfiny i inne dziwne stworzenia morskie.

W „Mitologii” Jana Parandowskiego jest on opisany jako błękitny z dachem zbudowanym z muszli, które w czasie tego oto naszego odpływu ukazują swe perły. Okna są z bursztynu, a ze ścian wyrastają kwiaty. Otacza go sad pełen drzew rodzących znakomite owoce, a także alg, korali, gąbek i rozmaitych innych stworzeń.
Posejdon posiadał też rydwan, do którego zaprzęgał hippokampy.

Posejdon wybrał sobie na żonę piękną jasnowłosą Amfitrytę, będącą jedną z Okeanid. Początkowo córka Okeanosa nie chciała się zgodzić, ale przysłany przez Posejdona sprytny delfin namówił ją do ślubu. Posejdon wybrał sobie na żonę piękną jasnow

Posejdon

 

 

 

 

 

PosejdonPrzedstawienia i symbolika:

– Pprzedstawiany z trójzębem, (który był jego atrybutem) na rydwanie ciągniętym przez trytony, w towarzystwie nereid
– poświęcone mu zwierzęta to delfin i wół
– jego świętym drzewem jest sosna.

Atrybuty:
– trójząb w prawej ręce

Posejdon w

ybrał sobie na żonę piękną jasnowłosą Amfitrytę, będącą jedną z Okeanid. Początkowo córka Okeanosa nie chciała się zgodzić, ale przysłany przez Posejdona sprytny delfin namówił ją do ślub

 

Eos (gr. Ἠώς), grecka bogini jutrzenki

Evelyn De Morgan, Eos, 1895

Córka Hyperiona i Thei, siostra Selene i Heliosa, identyfikowana z rzymską Aurorą.

Pojawiała się na niebie o świcie, przed Heliosem i po Selene.

Otwierała wrota dnia i wyjeżdżała znad brzegów oceanu na lekkim rydwanie zaprzężonym w parę białych koni – Lamposa i Featona (Jasnego i Promiennego). Eos przedstawiana była jako bogini kochliwa i często uwodząca mężczyzn.

Czterech z nich uprowadziła: Titonosa, Oriona, Kefalosa i Kleitosa.

Poślubiła Astrajosa, boga światła gwiazd z rodu Tytanów. Z ich związku przyszły na świat cztery wiatry: Boreasz, Zefir, Notos i Euros.

Zakochana w Titonosie poprosiła Zeusa o dar nieśmiertelności dla niego. Zapomniała jednak prosić także o wieczną młodość dla ukochanego. Gdy stał się zupełnie niedołężny Zeus zamienił go w świerszcza. Z tego związku urodzili się Memnon i Emation.

Zakochana w Titonosie poprosiła Zeusa o dar nieśmiertelności dla niego. Zapomniała jednak prosić także o wieczną młodość dla ukochanego. Gdy stał się zupełnie niedołężny Zeus zamienił go w świerszcza. Z tego związku urodzili się Memnon i Emation.Zakochana w Titonosie poprosiła Zeusa o dar nieśmiertelności dla niego. Zapomniała jednak prosić także o wieczną młodość dla ukochanego. Gdy .

 

Selene (gr. Σελήνη „Księżyc”) – księżyc

Sebastiano Ricci, Selena i Endymion, 1713 (Chiswick House, Londyn)

Córka Hyperiona i Tei, siostra Heliosa i Eos.

Przedstawienia i symbolika:

– personifikacja księżyca
– białolica, odziana w śnieżnobiałe szaty
– przedstawiono zwykle jako młoda kobietę z sierpem księżyca

Często motywem Selene i Endymiona zdobiono rzymskie sarkofagi.

Co wieczór, gdy jej brat Helios kąpał swe rumaki, wyjeżdża na swym dwukonnym rydwanie i oświetla swym tajemniczym blaskiem Ziemię.

Najsłynniejszy mit o Selene opowiada o jej miłości do pięknego pasterza Endymiona (gr. Ἐνδυμίων). Zeus zachwycony urodą młodzieńca dał mu wieczną młodość i wieczny sen. Selene ujrzała pewnej nocy Endymiona, śpiącego w grocie góry Latmos, w pobliżu Miletu, i go pokochała. Odtąd co noc zatrzymuje się nad ową grotą i patrzy na pasterza, czasem schodzi do niego i szepcze mu miłosne zaklęcia, lecz nie jest w stanie go obudzić. Według niektórych wersji mitu Selene sama wyprosiła u Zeusa wieczną młodość dla pasterza. Gromowładny spełnił jej życzenie sprowadzając na Endymiona wieczny sen.

Najsłynniejszy mit o Selene opowiada o jej miłości do pięknego pasterza Endymiona (gr. Ἐνδυμίων). Zeus zachwycony urodą młodzieńca dał mu wieczną młodość i wieczny sen. Selene ujrzała pewnej nocy Endymiona, śpiącego w grocie góry Latmos, w pobliżu Miletu, i go pokochała. Odtąd co noc zatrzymuje się nad ową grotą i patrzy na pasterza, czasem schodzi do niego i szepcze mu miłosne zaklęcia, lecz nie jest w stanie go obudzić. Według niektórych wersji mitu Selene sama wyprosiła u Zeusa wieczną młodość dla pasterza. Gromowładny spełnił jej życzenie sprowadzając na Endymiona wieczny sen

Helios (gr. Ἥλιος „Słońce”) w wszystkowiedzący bóg słońca

 

czarnofigurowa letyka z przedstawieniem Heliosa (ok 500 r. p.n.e.)

Syn Hyperiona iThei, brat Eos i Selene. Jest jednym z najstarszych bogów tej mitologii.

Przedstawienia i symbolika:

– piękny mężczyzna z głową w aureoli słonecznych promieni
– objeżdżający świat na rydwanie i obdarzający go światłem i ciepłem
– codziennie wyjeżdżał ze wschodniej części oceanu w ognistym rydwanie zaprzęgniętym w cztery białe rumaki nazywające się Ksand, Podarg, Ajton i Lampos.

Atrybut:
– słońce

Na Rodos ok. 290 roku p.n.e. zbudowano na cześć Heliosa gigantyczny posąg wykonany z brązu nazywany kolosem rodyjskim. Posąg ten był uznawany za jeden z siedmiu cudów świata.

Helios w związku z Klymene miał syna Faetona oraz trzy córki Heliady: Aigle, Faetuzę i Lampetię, a związku z nimfą Perseidą syna Ajetesa i Persesa oraz córki Kirke, Pazyfae i Kalipso. 

Helios, tak jak w dawnych czasach jego ojciec, Hyperion, wyruszał co rano swym rydwanem na drogę biegnącą w poprzek nieba. W nocy, zamknięty w olbrzymiej czaszy, powracał na drugą stronę nieba z nurtem olbrzymiej rzeki opływającej ziemię – Okeanosa. Helios miał cudowny pałac, cały ze złota, drogich kamieni i kości słoniowej.

Bóg zasiadał na tronie, w promienistej koronie w otoczeniu Dni, Miesięcy, Lat i Stuleci. Bił od niego tak jasny blask, że nikt, nawet jego syn Faeton, nie mógł spojrzeć na jego oblicze aby nie stracić wzroku.

Kiedyś Faeton wyprosił u ojca, aby pozwolił mu poprowadzić słoneczny rydwan. Kiedy jednak zboczył z drogi i zanadto zbliżył się do ziemi (wypalając Saharę w pustynię), Zeus zabił go piorunem, aby uchronić świat od pożaru. Od tamtej pory Helios miał nienawidzić Zeusa i szukać sposobów na jego obalenie. 

W czasie Tytanomachii Helios walczył po stronie Zeusa i jego braci, mimo zwycięstwa został jednak pokrzywdzony. W czasie gdy Zeus, Posejdon i Hades dzielili pomiędzy siebie władzę nad światem, Helios był zajęty swoją codzienną pracą na nieboskłonie, nie mógł więc wziąć udziału w podziale. Zezłoszczony zagroził swoją najczęstszą groźbą- że zejdzie z nieboskłonu i przestanie świecić bogom i ludziom. Zeus postanowił ulec i obiecał oddać Heliosowi po kawałku domeny każdego z trzech braci. Z nieba, domeny Zeusa, Helios wziął ekliptykę, czyli tor lotu słońca po niebie. Z podziemia, domeny Hadesa, wziął skałę, którą następnie wydźwignął z morza, domeny Posejdona. Razem z powstałą w ten sposób wyspą, Helios wynurzył nimfę Rhode, córkę Posejdona, w której Helios zakochał się bez pamięci. Na jej cześć wyspę nazwał Rodos, po czym spłodził z nimfą dzieci, które stały się protoplastami rodu królewskiego wyspy Rodos.

 

Atlas (gr. Ἄτλας) – tytan

misa lakońska z przedstawieniem Atlasa i Prometeusza, ok 550 r. p.n.e.

Syn Japetosa i Okeanidy Azji, brat Prometeusza, Epimeteusza i Menojtiosa, tytan skazany przez Zeusa za udział w tytanomachii na dźwiganie sklepienia niebieskiego na barkach gdzieś na dalekim zachodzie. Ojciec wielu córek zwanych Atlantydami (Plejady, Hiady, Hesperydy) i, według Homera, nimfy Kalipso.

Według innej wersji uchodził za pierwszego astronoma.

Jedenasta praca Heraklesa w służbie Eurysteusza miała polegać na wykradnięciu jabłek z ogrodu Hesperyd, córek Atlasa, który brał udział w tym przedsięwzięciu.

Przedstawienia i symbolika:

– starzec dźwigający kulę ziemską na swoich barkach 

 

Najsłynniejsze wyobrażenia Atlasa w sztuce – metopa w świątyni Zeusa w Olimpii, Atlas Farnese – kopia w muzeum w Neapolu.

 

Prometeusz (gr. Προμηθεύς Prometheus pl. Myślący w przód) – tytan

Syn tytana Japetona, brat Atlasa i Epimeteusza, ojciecDeukaliona.

Heinrich Friedrich Füger, Prometeusz dający ogień ludzkosci, 1817

Według jednego z mitów Prometeusz ulepił człowieka z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś dał mu z boskiego ognia, którego parę iskier ukradł z rydwanu boga Heliosa.

Człowiek Prometeusza był o wiele słabszy od tytanów, był trzy razy niższy, jego ciało ledwo się trzymało na wątłych nogach, a kruche paznokcie pękały pod choćby najmniejszym ciężarem. Jedynie jego postać różniąca się od innych zwierząt, była niczym żywy obraz bogów.

Widząc to, Prometeusz przemycił ogień dla ludzi w kawałku drewna, z pozoru wilgotnym, ale w środku suchym. Tytan uczynił to, mimo iż wiedział, że było to wbrew woli Zeusa, który uważał ogień za przywilej bogów. Potem Prometeusz nauczył ludzi przetapiać metale, gotować jedzenie, uprawiać rolę, kuć zbroje, budować domy, czytać, pisać i ujarzmiać siły przyrody.

Zeusowi nie podobał się człowiek. Ciągle jeszcze mając w pamięci ostatnią walkę z gigantami, obawiał się wszystkiego, co pochodzi z ziemi. Władca bogów kazał więc przywiązać Prometeusza do skał Kaukazu. Codziennie o wschodzie Słońca przylatywał tam sęp i wyjadał Prometeuszowi wątrobę, która odrastała przez resztę dnia i w nocy. Męka Prometeusza miała trwać 30 000 lat, jednak skończyła się po około trzydziestu latach, gdy Herakles zabił sępa strzałą z łuku.

Prometeusz, chcąc odegrać się na Zeusie, podczas narady bogów, na której miano postanowić raz na zawsze co w ofierze mają ludzie składać władcy bogów. Tytan ukrył najlepsze mięso ofiarne pod lichą skórą zwierzęcia, natomiast kości – pod tłuszcz. Dał to Zeusowi do wyboru jako ofiarę, która będzie mu zawsze składana w przyszłości. Bóg wybrał tłuszcz myśląc, ze pod nią znajduje sie najdelikatniejsze mięso, ale szybko zorientował się, że dokonał złego wyboru.

Peter Paul Rubens, Prometeusz skowany, 1611-1612

 

Zemsta Zeusa polegała na przekazaniu ludziom wszystkiego, co najgorsze. Z pomocą bogów na Olimpie stworzył on najpiękniejszą kobietę – Pandorę, która miał uwieść brata Prometeusza – Epimeteusza. Zeus wysyłając Pandorę na ziemię wręczył jej puszkę, której pod żadnym pozorem miała nie otwierać. Plan zakochania się Epimenteusza w Pandorze powiódł się doskonale: jeszcze tego samego dnia, co Pandora się pojawiła była żoną niezbyt rozumnego Epimenteusza. Gdy się pobrali,  Pandorę codziennie coraz bardziej kusiło, by otworzyć puszkę, aż w końcu pewnego dnia, gdy jej męża nie było w domu otworzyła tajemniczą puszkę. Wtedy w jednej chwili po świecie rozniosły się wszystkie plagi, jakie człowiek mógłby sobie wyobrazić: złe wiatry, smutki, troski, choroby, łzy, cierpienia, i inne straszliwe dzieci Erebu (Ciemności) i Nyks (Nocy).

Na Ziemi znów zapanował klimat jak podczas Tytanomachii. Ciągle szalały wiatry i padał deszcz, aż w końcu wody napadało tyle, że zatopiła cały świat: nastał całkowity mrok, a klimat taki trwał dziewięć dni i dziewięć nocy. Z potopu ocalał z ludzi tylko Deukalion, ze swoją żoną Pyrrą, która była córką Pandory, gdyż byli najuczciwszymi z ludzi. Gdy woda opadła nie było żywej duszy na Ziemi: wszyscy zginęli podczas powodzi.

Jules Joseph Lefebvre, Pandora, 1882

Wyratowała ich dopiero litościwa Gaja (Matka-Ziemia) i powiedziała im, żeby rozrzucali za siebie kamienie. Tak też zrobili i z kamienie wyrzuconych przez Pyrrę wyrastały kobiety, a Deukaliona mężczyźni. Wkrótce Pyrra urodziła dzieci, od których pochodzi większość rodów królewskich, a Deukalion wybudował pierwszą świątynię ku czci bogów. Po tych zdarzeniach nastała dla ludzi era herosów: okres, o którym opowiadają mity, czas wielkich wojowników i wypraw wojennych.

 

Motyw Prometeusza w sztuce

W sztuce postawa Prometeusza to symbol buntu przeciwko autorytetowi.

Postawa prometejska – postawa nacechowana poświęceniem się jednostki dla dobra ogółu, dla idei. Taką postawę określa się mianem prometeizmu.

Drugim pojęciem, które wiąże się z postawą Prometeusza, jest tzw. kompleks Prometeusza, czyli dążenie do poznania (w tym wypadku zdobycia ognia) bez względu na konsekwencje.

Postawa prometejska – postawa nacechowana poświęceniem się jednostki dla dobra ogółu, dla idei. Taką postawę określa się mianem prometeizmu.

Drugim pojęciem, które wiąże się z postawą Prometeusza, jest tzw. kompleks cje

Postawa prometejska – postawa nacechowana poświęceniem się jednostki dla dobra ogółu, dla idei. Taką postawę określa się mianem prometeizmu.

Plejady (gr. Πλειαδες)

Elihu Vedder, Plejady, 1885 (Metropolitan Museum, NYC)

Siedem córek Atlasa i okeanidy Plejone, siostry Hiad oraz Hyasa.Plejady były towarzyszkami Artemidy. Ścigane przez Oriona, zostały uratowane przez Zeusa, który przeniósł je na firmament w postaci gwiazd.

 

Charyty (gr. Χάριτες Charites, l.poj. Χάρις Charis), rzymskie Gracje (łac. Gratiae, l.poj. Gratia) – boginie wdzięku, piękności i radości

Lubiły zabawy, opiekowały się szczególnie piękną młodzieżą. Lubiły towarzystwo boga wina Dionizosa.

Było ich trzy: Aglaja („Promienna”), Eufrosyne („Rozumna”) i Taleja („Kwitnąca”).

Według różnych mitów były córkami Zeusa i Hery lub Zeusa iEurynome albo Heliosa i Ajgle.

Primavera (fragment), Sandro Botticelli - Galeria Uffizi, Florencja

Przedstawienia i symbolika:

– ubrane w udrapowane szaty kobiety, w późniejszych przedstawieniach występowały nagie
– trzymają się zwykle za ręce

– Aglaia miała symbolizować splendor towarzyski,
– Hegemona – kwitnące życie
– Eufrozyna – wesołość towarzyską

Ku ich czci obchodzono święto Charitezje.

Rankiem ubierały Afrodytę i w razie potrzeby zawoziły ją na Olimp. Często towarzyszyły jej przez cały dzień.

Charyta (Gracja) jest do dziś uosobieniem wdzięku i piękna.

Atrybuty:
– róża
– mirt
– instrumenty muzyczne,
– jabłko lub flakonik z wonnym olejkiem,
– czasem kłosy lub maki

 

 

Afrodyta (gr. Ἀφροδίτη Aphrodite) – bogini piękna, kwiatów, miłości, pożądania i płodności

Sandro Botticelli, Narodziny Wenus, tempera na płótnie, 1485 (Galleria degli Uffizi, Florencja)

W mitologii rzymskiej odpowiedniczką Afrodyty była Wenus. 

Kwestia jej pochodzenia jest różnie przedstawiana w mitach. Według jednego z nich Afrodyta nie miała rodziców i pewnego dnia wyłoniła się z piany morskiej w pobliżu Cypru.

Nieco inaczej przedstawiał to Hezjod, który w Teogonii pisał, że kiedy odcięte sierpem genitalia Uranosa (pokonanego przez Kronosa, gdy roztaczał się nad Gają jak niebo nad ziemią) wpadły do morza w pobliżu Cypru, woda otoczyła je białą pianą, z której następnie wyłoniła się przepiękna Afrodyta.

Pływała po morzu w muszli, zatrzymując się u brzegów Kytery, a potem Cypru. Druga z tych wysp stała się jej ulubionym miejscem. Na jej brzegu oczekiwały już na nią Charyty (Eufrosyne, Aglaja i Talia), które odtąd zawsze towarzyszyły jej i służyły. Cypr stał się głównym miejscem kultu bogini.

Była żoną Hefajstosa, ale epizod z Aresem świadczy, że nie była zbyt wierna (z tego związku zrodzili się Dejmos, Fobos, Harmonia, Eros i Anteros). Hefajstos ukrył w łożu pułapkę z mocnej, lecz niezauważalnej, metalowej sieci i schwytał w nią Afrodytę z Aresem.

W konkursie piękności między Herą, Ateną i Afrodytą, ta ostatnia obiecała Parysowi Helenę, żonę Menelaosa ze Sparty, za tytuł najpiękniejszej (jabłko niezgody), czym przyczyniła się do rozpętania wojny trojańskiej. W wojnie starała się sprzyjać Trojanom.

Atrybuty:

róża - atrybut Afrodyty

mirt - atrybut Afrodyty

– rydwan zaprzężony w gołębie
– róża
– mirt

Czczona była zwłaszcza przez kobiety, które widziały w niej patronkę małżeństwa. Ze względu na jej związek z morzem była czczona przez żeglarzy i w miastach portowych.

Czczona była zwłaszcza przez kobiety, które widziały w niej patronkę małżeństwa. Ze względu na jej związek z morzem była czczona przezżeglarzy i w miastach portowych.

Czczona była zwłaszcza przez kobiety, które widziały w niej patronkę małżeństwa. Ze względu na jej związek z morzem była czczona przezżeglarzy i w miastach portowych.

Czczona była zwłaszcza przez kobiety, które widziały w niej patronkę małżeństwa. Ze względu na jej związek z morzem była czczona przezżeglarzy i w miastach portowych.

 

Ares (gr. Ἄρης) – bóg wojny

Ares

Syn Zeusa i Hery. Utożsamiany z Rzymskim Marsem.Nie przejawiał żadnych szczególnych zdolności, dlatego rodzice oddali go do wychowania jednemu z tytanów. Jego opiekun sam nic nie umiał i trenował boga jedynie w ćwiczeniach fizycznych. Zaszczepiło to przekonanie u Aresa, że najwspanialszym z zajęć jest wojna. Po jakimś czasie Hefajstos wykuł dla niego włócznie, miecze i tarcze, po czym bóg wojny zszedł na ziemię. Nauczył tam ludzi prawdziwej walki.

Ares nauczył ich okrucieństwa. Wcześniej konflikty kończyły się jedynie kilkoma siniakami i guzami.

Przedstawienia i symbolika:

– silny, młody mężczyzna – nagiego i bez brody. Rzadko spotykane są jego wizerunki z brodą i zbroją. 

Atrybuty:

– symbolami Aresa są: w Grecji – miecz i tarcza, 
– jego zwierzętami są: pies, jastrząb, wilk i sęp

 

Jacques-Louis David, Mars i Wenus, 1824 (Museum Belgijskie)

Cechą charakterystyczną Aresa jest to, że kocha wojnę „brudną„, niesprawiedliwą. Jest przeciwieństwem Ateny, która patronuje walce sprawiedliwej. Podczas bitwy morduje wojowników obydwu stron.Najlepszym przykładem jest wojna trojańska, gdzie stawał naprzemiennie po stronie Greków i Trojan. Podczas walki towarzyszą mu siostra Eris, oraz synowie: Fobos (Strach) i Dejmos (Lęk). Wiele walk stoczył z Ateną. 

Związek między Aresem i Afrodytą, był powszechnie znany na Olimpie. Żona Hefajstosa została przyłapana na zdradzie przez boga Heliosa, który doniósł o tym mężowi bogini. Wściekły kowal uplótł sieć, cienką, a jednocześnie bardzo wytrzymałą. Umieścił ją nad łożem Afrodyty i wkrótce kochankowie zostali schwytani. Z wielkim rozbawieniem przyglądali się Olimpijczycy spętanym bogom. W końcu, z woli Zeusa, uwolniono Afrodytę i Aresa. Bogini miłości po tym incydencie uciekła na Cypr, a patron wojny – do Tracji. Z ich związku narodzili się Eros, Anteros, Dejmos, Fobos i Harmonia.

 

Hefajstos (gr. Ἥφαιστος Hephaistos) – bóg ognia, kowali i złotników

Diego Velazques, Kuźnia Wulkana, 1630 (Muzeum Prado, Madryt)

Hefajstos był synem Zeusa i Hery. Opiekun rękodzielników. Pracował w kuźni, którą najczęściej umieszczano we wnętrzu wulkanu Etny.

Dziełem Hefajstosa były zeusowe pioruny, tarcza i berło Zeusa, zbroja Achillesa, strzały Erosa.

Hefajstos był kulawy, ponieważ kiedyś w gniewie Zeus zrzucił go z Olimpu na wyspę Lemnos i wówczas złamał nogę. Mąż pięknej i niewiernej Afrodyty.

Zawsze, gdy unosił się dym, swą pracę miał zaczynać najpracowitszy z bogów. Zawsze, gdy unosił się dym, swą pracę miał zaczynać najpracowitszy z bogów.Zawsze, gdy unosił się dym, swą pracę miał zaczynać najpracowitszy z bogów.

 

 

Hebe – personifikacja młodości

Antonio Canova, Hebe, 1800-1805 (Ermitaż, St. Petersburg)

Córka Hery i Zeusa.

Pełniła na Olimpie funkcję podczaszego – nalewała bogom nektar i roznosiła ambrozję

Zaprzęgała konie do rydwanu Hery.

Została małżonką Heraklesa, gdy ten w końcu przybył do siedziby bogów.

 

zy z bogów.Zawsze, gdy unosił się dym, swą pracę miał zaczynać najpracowitszy z bogów.

zy z bogów.Zawsze, gdy unosił się dym, swą pracę miał zaczynać najpracowitszy z bogów.

zy z bogów.Zawsze, gdy unosił się dym, swą pracę miał zaczynać najpracowitszy z bogów.

Persefona (gr. Περσεφόνη Persephone; także Kora – gr. Κόρη Kore „dziewczyna”) – bogini kiełkującego ziarna, oraz świata podziemnego, była ucieleśnieniem ziemskiej płodności

Dante Gabriel Rossetti, Prosepina, 1874

Była dzieworodną córką Demeter — a według późniejszych klasycznych mitów, była córkąDemeter i Zeusa zerwała zdradziecki kwiat Narcyza, została uprowadzona przez Hadesa.

Bóg podstępnie poczęstował ją owocem granatu. Przez to stała się jego żoną i zarazem panią podziemnego świata zmarłych. 

Atrybuty:
– kłosy
– maki
– narcyzy
– owoc granatu

Persefona w podziemiach spędzała tylko zimę. Wywoływało to smutek Demeter, która z tego powodu zsyłała na świat chłód. Na wiosnę, kiedy Persefona powracała do matki świat pokrywał się kwiatami. Jesienią Demeter zaczynała odczuwać smutek wiedząc o przyszłym rozstaniu z córką, co powodowało obumieranie całej natury. W ten sposób starożytni Grecy wyjaśniali sobie następstwo pór roku.

W mitologii rzymskiej utożsamiana z Prozerpiną. 

 

 

Apollo (gr. Ἀπόλλων Apollon, zwany też Φοῖβος Phoibos „Jaśniejący”) bóg piękna

Praksyteles, Apollo Sauroktonos (zabijający jaszczurkę), ok 500 r. p.n.e. (Luwr, Paryż)

Także bód światła, życia, śmierci, muzyki, wróżb, prawdy, prawa, porządku, patrona sztuki i poezji, przewodnika muz. 

Syn Zeusa i Latony (Leto). Urodził się na wyspie Delos. Był bliźniaczym bratem Artemidy. 

W rzeczywistości bóstwo o szerokich, często sprzecznych, kompetencjach. Pierwotnie, androgyniczny (śladem tego bliźniacza para Apollo-Artemida), bóg gwałtownej śmierci – Grecy wywodzili jego imię od ἀπόλλυμι (apollymi) „niszczę, zabijam”, ale  też od „jabłko” (symbol – źródło wiedzy).

Bóg jednocześnie solarny i chtoniczny. Zabijając węża-smoka Pytona, strzegącego bramy do tajemnej wiedzy ukrytej pod ziemią, przejmuje władzę nad wyrocznią w Delfach (gr. delfys „macica”).

wawrzyn szlachetny

Atrybuty:

– łuk i lira
– wawrzyn szlachetny 

 

Bóg jednocześnie solarny i chtoniczny. Zabijając węża-smoka Pytona, strzegącego bramy do tajemnej wiedzy ukrytej pod ziemią, przejmuje władzę nad wyrocznią w Delfach (gr. delfys „macica”).Bóg jednocześnie solarny i chtoniczny. Zabijając węża-smoka Pytona, strzegącego bramy do tajemnej wiedzy ukrytej pod ziemią, przejmuje władzę nad wyrocznią w 

Artemida (gr. Ἄρτεμις Artemis, dopełniacz Ἀρτέμιδος Artemidos, także Cynthia) – bogini łowów

Leochares, Artemida z Luwru, ok. 350 r. p.n.e., (rzymska kopia rzeźby) (Luwr, Paryż)

Zsyłała także nagłą śmierć na kobiety w połogu. Należała do grona 12 bogów olimpijskich. 

Była córką Zeusa i Latony (Leto), siostrą bliźniaczką Apolla. Bogini – wieczna dziewica, odpowiedzialna za nagłą śmierć, nie wybaczała zniewagi (razem z Apollinem wymordowała dzieci Niobe w obronie honoru matki, a myśliwego Akteona, który oglądał ją w kąpieli, zamieniła w jelenia, po czym rozszarpały go własne psy).

Była patronką myśliwych oraz opiekowała się Amazonkami. Jedną z prac Heraklesa było schwytanie jej łani.

Utożsamiana z rzymską boginią Dianą, oraz boginią księżyca i śmierci Hekate, pochodzącą z Azji Mniejszej. Jej ulubionym napojem była woda źródlana, którą ceniła wyżej niż ambrozję. 

 

Przedstawienia i symbolika:

– z jeleniami, lub w lesie

Atrybuty:

– łuk i strzały
– ulubionym zwierzęciem – łania

 

Hermes (gr. Ἑρμῆς) Bóg wędrowców, złodziei i podróżujących

 

Praksyteles, Hermes (Muzeum Ateńskie)

Jest jednym z 12 bogów olimpijskich. 

Posłaniec boży. Patron wędrowców, złodziei, handlu, kupców, oraz posłańców.

Syn Zeusa i Tytanki Mai, jest bratem Dionizosa, Hefajstosa, Ateny, Afrodyty, Apolla, Artemidy i innych.

Hymn homerowy do Hermesa opowiada, że jako niemowlę ukradł Apollinowi stado krów, sprytnie myląc ślady. Następnie podarował bratu lirę z jelit cielęcych i skorupy żółwia, czym złagodził gniew Apollina. W zamian otrzymał jako oznakę władzy laskę herolda, zwaną kaduceuszem (kerykejonem), oplecioną dwoma wężami, uśmierzającą spory i kłótnie.

Giambologna, Merkury, 1580 (Luwr, Paryż)

Na początku swojego pobytu na Olimpie okradł większość bogów. Został stamtąd wypędzony, ale bogom zaczęło go brakować, ponieważ miał w sobie tyle młodości i wdzięku, że Olimp zdawał się być bez niego pusty i smutny. Dzięki decyzji Zeusa powrócił na Olimp.

Odprowadzał zmarłych do Hadesu, zsyłał ludziom marzenia senne. Był wysłańcem i ambasadorem Zeusa, posłańcem i gońcem bogów z Olimpu.

Atrybutami Hermesa są: 
– kaduceusz
– podróżny kapelusz ze skrzydłami – petasos
– sandały ze skrzydłami, dzięki którym przemieszczał się z miejsca na miejsce

Z Afrodytą miał dziecko o imieniu Hermafrodyt.

Z inną kobietą – nimfą rzeczną, spłodził Pana – dziwne stworzenie, o owłosionej skórze, koźlich nogach i rogach, capiej bródce i szpiczastych uszach. Jednak według niektórych podań ojcem Pana był Zeus.

Hermesowi przypisywano także wynalezienie pisma i liczb, ćwiczeń gimnastycznych (był więc również bóstwem opiekuńczym palestry). Jako że był patronem podróżnych, stawiano mu przy drogach pomniki zwane hermami, tj. słupy zwieńczone rzeźbą przedstawiającą głowę Hermesa.

Rzymianie utożsamiali go z Merkurym.

 

Morfeusz (gr. Μορφεύς Morpheus) – bóg marzeń sennych.

Pierre-Narcisse Guérin, Morfeusz i Iris, 1811 (Ermitaż, St. Petersburg)

Postać o wielkiej mądrości.

Jego ojcem był Hypnos, bóg snu, wujem Tanatos, bóg śmierci, posłaniec Hadesu, zaś braćmi – Ikelos (Fobetor) oraz Fantasos.

Morfeusz miał zdolność przybierania dowolnej postaci i ukazywania się w snach jako osoba ukochana.

Postać Morfeusza pojawia się w Metamorfozach Owidiusza.

Postać o wielkiej mądrości.

Jego ojcem był Hypnos, bóg snu, wujem Tanatos, bóg śmierci, posłaniec Hadesu, zaś braćmi – Ikelos (Fobetor) oraz Fantasos.

 

Morfeusz miał zdolność przybierania dowolnej postaci iukazywania się w snach jako osoba ukochana.

Postać Morfeusza pojawia się w Metamorfozach Owidiusza.Postać o wielkiej mądrości.

Jego ojcem był Hypnos, bóg snu, wujem Tanatos, bóg śmierci, posłaniec Hadesu, zaś braćmi – Ikelos (Fobetor) oraz Fantasos.

 

 

Hermafrodyt, Hermafrodyta (gr. Ἑρμαφρόδιτος Hermaphroditos) – dwupłciowe bóstwo związane z bliżej nieznanym obrzędem weselnym

Śpiący Hemafrodyta, ok 100 r. p.n.e. (Luwr, Paryż)

 

Hermafrodyt Według „Przemian” Owidiusza Hermafrodyt był pięknym i nieśmiałym młodzieńcem – synem Hermesa i Afrodyty, w którym zakochała się bez wzajemności nimfa Salmakis. Wpadł w jej objęcia podczas kąpieli. Opierał jej się, więc Salmakis poprosiła bogów, aby połączyli ich na zawsze. I tak bogowie uczynili z obojga jedno ciało o cechach obu płci.

Kult Hermafrodyty znany był przede wszystkim na Rodos, a od początku IV w. p.n.e. jest także poświadczony w Attyce. Temat Hermafrodyty często podejmowany był przez sztukę hellenistyczną (zbiory w Luwrze, Rzymie).

 

 

symbole w sztuce starożytnego Egiptu

 

Sztuka egipska jest pełna symboli, które w późniejszej sztuce są przekształcane lub reinterpretowane. Oto jedne z najważniejszcyh.

Dolny Egipt:

Wadżet jako Wadżet-Bastet o głowie lwicy, Luwr, nr kat. N5139

 

Przedstawicielką Dolnego Egiptu jest Wadżet, przedstawiana pod postacią atakującej kobry.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Symbolem Dolnego Egiptu jest też Biała Korona.

Biała Korona

 

Heraldyczną rośliną Dolnego Egiptu był papirus. Kolumny Egipskie często są w kształcie kwiatów tej rośliny. 

Papirus

 

Górny Egipt

Czerwona Korona

Nechbet

 

Nechbet  przedstawiana jest jako sępica z rozpostartymi skrzydłami.

Nechbet jest symbolem Górnego Egiptu.
Razem z Wadżet tworzyła Ureusz – postać z głową sępa i tułowiem atakującej samicy kobry.

Ureusz umieszczony był na sarkofagu i miał za zadanie odstraszać intruzów zakłócających wieczny spoczynek faraona. Trzymała w szponach symbol Ankh, znak wiecznego zycia.

Ankh - symbol życia

 

Heraldyczną rośliną Górnego Egiptu był kwiat lotosu. Symbolizował odrodzenie, nowe życie. 

Kwiat lotosu

 

 

Zjednoczony Egipt

 

Pszent - Podwójna Korona zjednoczonego Egiptu

 

Pszent na głowie Króla-Boga Horusa

 

Pszent (egip. Pa-sechemti – Dwie Potężne) – Podwójna Korona władców Górnego i Dolnego Egiptu.

Powstała ona z połączenia białej, wysokiej korony Górnego Egiptu (Hedżet) z czerwoną, niską, koroną Dolnego Egiptu (Deszeret). Z przodu korony znajdowała się święta kobra (łac. ureusz) umieszczana na czole jako znak boskiej ochrony, symbolizująca boginię Wadżet, czczoną w Dolnym Egipcie, oraz sęp, symbol bogini Nechbet z Górnego Egiptu.

Obecość symboli obu bogiń na koronie miało wyrażać opiekę bóstw z obu królestw nad faraonem i jego krajem. Podwójna korona była symbolem zjednoczenia całego Egiptu pod władzą faraona, widocznym znakiem podległości obu egipskich królestw jednemu władcy.

 

.

 

Oczy Horusa

Oczy Horusa - lewe symbolizuje księżyc, prawe słońce

 

Inne symbole

 

skarabeusz - Chepru

 

 

 

 

 

Chepri (stający się) – prabóstwo egipskie, czczone pod postacią skarabeusza. W Starym Państwie uznany za stwórcę bóstw. W tekstach Księgi Umarłych ma związek z symboliką zmartwychwstania. Miał tajemną moc ciągłego odradzania się.

 

 

 

 

 

sztuczna broda

 

 

Sztuczna broda była symbolem majestatu władców.