notatki – sztuka starożytnego Rzymu

Sztuka starożytnego Rzymu

 

 

Wszystkie Rzymskie dzieła przejawiają silne wpływy sztuki greckiej.

Pierwsza faza bezpośrednich kontaktów Rzymu z ośrodkami artystycznymi świata greckiego naznaczona jest licznymi grabieżami. Ekspansja rzymska na południowe tereny i podbój Grecji wywarło duży wpływ na sztukę.

Rozwinął się ruch kolekcjonerski i muzealny.

Sztukę rzymską zdominowały dwa pojęcia: pragmatyzm i realizm.

Można zauważyć typowe elementy greckiej architektury jak wznoszenie budowli na planie prostokąta, występowanie portyków, zastosowanie kamienia i marmuru, budowa miast na planie prostokąta z regularną siatką ulic (Pompeje). Jednak to właśnie w dziedzinie architektury Rzymianie przejawiali największą oryginalność.

Tworem rdzennie rzymskim są termy czyli łaźnie publiczne, które były ponadto miejscem spotkań, rozrywki i wypoczynku. Nowość stanowił też system ogrzewania (hypocaustum).

Również amfiteatr to czysto rzymski typ budowli – konstrukcja na planie elipsy z centralnie położoną areną na której rozgrywały się walki, oraz wznoszącą się dookoła widownią.

W teatrze rzymskim nowością jest superpozycja – w kolejności na poszczególnych kondygnacjach porządek dorycki a w zasadzie toskański, joński i koryncki.

Realizm objawiał się przede wszystkim w rzeźbie, która odeszła od idealizujących teorii greckich. Jednak większość rzymskich rzeźb z tamtego okresu to wierne kopie dzieł greckich rzeźbiarzy. W Rzymie rozkwitła jednak rzeźba portretowa, szczególnie w formie popiersi.

Przejętym z innych kultur ale jakże popularnie używany w Rzymie był łuk. Dekoracje na zewnątrz łuku były najczęściej wzorowane na greckie. Łączono go także z kolumną – Łuk Triumfalny , Łuk Tytusa – podwójny, Łuk Sewera i Konstantyna – podwójny. Pojawiły się rotundy i kopuły.

 

Artykuł o prostytucji w starożytnym Rzymie – czytaj

 

Okres republikański i wczesnego cesarstwa do upadku Nerona

(III wieku p.n.e. – 68 r. n.e.)

 

Świątynia Westy w Tivoli

Świątynia Westy w Tivoli - fasada i rzut

 

 

Świątynia Westy w Tivoli, widok od zbocza

 

Jest to najstarsza okrągła świątynia, poświęcona bogini ogniska domowego zwanej Westa, wznosiła się na Forum Romanum, niedaleko Rzymu. Zbudowano ją w pierwszej ćwierci I wieku p.n.e. Podobna powstała w II wieku p.n.e. na Rynku Wołowym nad Tybrem. Świątynia wzniesiona na wysokim podium dostępna tylko od frontu.

Ma bogatą dekorację: fryz girlandowy i głowice kolumn w porządku kompozytowym tak zwanym koryncko-jońskim. Świątynia rzymska to budowla wybitnie fasadowa, o wyraźnej przewadze osi podłużnej nad poprzeczną. Ściany murowano i licowano kamiennymi płytami.

Akwedukt Pont-du-Gard

Akwedukt Pont-du-Gard, Nimes, Francja

 

Akwedukt z języka łacińskiego oznacza wodociąg, które doprowadzały wodę z odległych ujść do miast, układano na zasadzie powolnego, stałego spadku. Nad dolinami głęboko wyciętymi w korytach rzecznych budowano wiadukty i mosty służące jako podbudowa. Ta konstrukcja arkadowa miała wiele zalet, nie przecinała szlaków komunikacyjnych i transportowych, wymagała mniej budulca i była lżejsza od ślepego muru tej samej wysokości. By uzyskać stabilność, arkady ustawiano w kilku kondygnacjach, nadając im zmienną wysokość, rozpiętość oraz różną grubość filarów.

Mosty i akwedukty budowano niekiedy z kamiennych ciosów układanych na styk bez zaprawy. Przykładem takiego akweduktu jest właśnie Pont-du-Gard zbudowany w latach 26-16 r. p.n.e. opodal miasta Nimes w południowej Francji, wodociąg wzniesiony na wysokość 40m., a woda płynie z odległości 56 km przy spadku 35cm/km. Wydajność wynosi 40.000 litrów dziennie. Rzymscy architekci w ten sposób budując akwedukty połączyli pożyteczność z piękną proporcją spiętrzonych arkad.

Ołtarz Pokoju

Ara Pacis - Ołtarz Pokoju

 

Ołtarz Pokoju mieści się na Polu Marsowym w Rzymie. Ukończony i konsekrowany w 91 roku p.n.e. Jego wzniesienie ślubował cesarz August. Ołtarz właściwy otoczony jest marmurowym ogrodzeniem, pokryty płaskorzeźbami ornamentalnymi, mitologicznymi i historycznymi zaprogramowanymi zgodnie z głównymi wytycznymi polityki pierwszego cesarza.

Relief z Ołtarza Pokoju

 

Płaskorzeźby wykonane wg greckiej kultury klasycznej stanowią prawdziwy pean na cześć Augusta oraz realizację wszystkich jego dyrektyw. Na jednej z płaskorzeźb widzimy personifikację Ziemi jako matka karmicielka siedząca wśród żywiołów: powietrza i wody jest symbolem pokojowych czasów, szczęścia i dobrobytu. Reliefy historyczne przedstawiają procesję oraz ukończenie ołtarza. Bierze w niej udział August w towarzystwie najwyższych kapłanów. W ceremonii uczestniczy cała rodzina – wyraz propagandy dynastycznej. Motywem reliefu ornamentalnego są wici akantu, winorośli i niezwykłych łabędzi na ogrodzeniach wykonanych z marmurowych płyt. Łabędzie symbolizują boga Apollina, którego cesarz August szczególnie cenił. W 1939 roku Ołtarz zrekonstruowano, stoi on niedaleko mauzoleum Augusta.

Wysokość fryzu 1,55 m.

Statua Barberini

Statua Barberini

 

Rzeźbę portretową można podzielić na dwie zasadnicze kategorie:

• portret statuaryczny, czyli posąg w todze lub zbroi z portretową głowią
• popiersie, które osadzono na niskiej bazie z napisem.

 

Statua Barberini przedstawia Rzymianina w todze trzymającego dwa popiersia wskazując swoje zacne pochodzenie. Portret ten ceniono za naturalizm.

Pochodzenie łączy się z portretami werystycznymi  późno-hellenistycznymi oraz woskowymi maskami przodków, gromadzonych w arystokratycznych domach.

Statua powstała około 40-30 roku p.n.e. w okresie późnej republiki w Rzymie. Wysokość 1,65m.

Dom rzymski w Pompejach

Typowy dom w Pompejach

 

Był to dom jednorodzinny, stojący przy ulicy w luźnej zabudowie, parterowy lub jednopiętrowy z wewnętrznym dziedzińcem (atrium), częściowo przekrytym, z którego był dostęp do wszystkich pomieszczeń. Po skośnie ustawionych płatach dachu nad atrium, woda spływała do basenu (impluvium), który mógł być otaczany kolumnowym portykiem. Na osi wejścia znajduje się w głębi gabinet pana domu (tablinum), a po jego bokach dwie jadalnie (triclinia) – letnia i zimowa. Jedno z pomieszczeń frontowych zajmował przeważnie odźwierny.

Dom w Pompejach, rysunek poglądowy

 

Flora – Primavera, fresk z domu w Stabiach

Flora

 

W bogatej sypialni domu w Stabiach znajdują się freski czterech mitycznych postaci: Medei, Ledei, Diany i dziewczyny, zapewne bogini kwiatów – Flory. Kiedyś uważana za kopię greckiej Wiosny. Dzieło zainspirowało Botticellego twórcę słynnej Primavery, dlatego malowidło stabiańskie nosi taką umowną nazwę.

Dzieło pochodzi z roku ok. 50-79 r. n.e.

Wysokość 40 cm.

Freski z Domu Wettiuszów w Pompejach/ freski z Herculanum

Dekoracje ścian w pompejańskim Domu Wettiuszów ukazują prawdziwy rozkwit malarstwa iluzjonistycznego. Pochodzą z drugiej połowy I wieku n.e. Piętrzyły się tu perspektywiczne obrazy przedstawiające ogromne prześwity, a w nich dalsze komnaty o uchylonych drzwiach i otwartych oknach, loggie, balkony i pergole.

Główny obraz umieszczony został pośród ścian w wymalowanej w łudzący oko sposób niszy przypominającej kapliczkę, tzw. edikulę. Triclinium w domu Wettiuszów zwane jest salonem Iksjona.

Posąg cesarza Augusta

Posąg cesarza Augusta

 

Posąg cesarza Augusta w pancerzu i płaszczu naczelnego wodza wystawiony był w prywatnej rezydencji cesarzowej Liwii w Prima Porta pod Rzymem. Powstał w 20 roku p.n.e.

August pragnął pokazać się poddanym jako władca pełny cnót, zwłaszcza dzielności i pobożności. Legendzie o boskim pochodzeniu przypomina Amorek, syn Wenus, pramatki Juliuszów u nóg Augusta. Bose stopy wodza są namiastką heroicznej nagości. Korpus wykonany wg kanonu Polikleta, a głowa stanowi kanoniczny portret cesarza. Reliefy pancerza upamiętniają sukces dyplomatyczny – odebranie od Partów znaków legionowych w 20 roku p.n.e. 
Wysokość 2.04 m.

Okres średniego cesarstwa, od Flawiuszów do upadku Sewerów

(69 r. p.n.e. – 235 r. n.e.)

Amfiteatr Flawiuszów w Rzymie

Koloseum, Colosseo, Amfiteatr Flawiuszów

 

Budowla zakończona około 81 r. n.e. przez dynastię Flawiuszów. Od VIII wieku n.e. zwana Koloseum. Mógł on pomieścić 50.000 widzów siedzących i 23.000 stojących. Był wysoki na 50 metrów, zbudowany na planie elipsy – dłuższa oś wynosiła 188 m., a krótsza 156 m.

Zapewniał miejsce rozrywki – krwawe walki Gladiatorów, dzikich zwierząt, pseudo polowania oraz pozorowane bitwy morskie (naumachie). W razie potrzeby nad amfiteatrem rozpinano na 240 masztach oponę przez oddział marynarzy.

Budowle flawijskie – ogromne, pełne przepychu o wnętrzach urozmaiconych licznymi eksedrami i niszami, suto dekorowanymi wykładzinami, mozaikami i malowidłami. Fasady w wielkiej liczbie otworów wejściowych i okiennych, zapewniały efektywną grę światła i cienia na ich powierzchni. Kolumny i pilastry wznoszone w budowlach kilkupiętrowych w różnych porządkach architektonicznych podpierały architrawy i gzymsy. Elewacja – zastosowany spiętrzony porządek toskański, joński i koryncki oraz arkadowy, po 80 w trzech dolnych kondygnacjach co ujmowało Amfiteatrowi ciężaru, której korona ozdobiona jest pilastrami. Podziemne miejsce było schronieniem dla dzikich zwierząt.

obejrzyj interaktywnie Koloseum (BBC)

Łuk Tytusa

Łuk Tytusa

 

Zbudowany został po śmierci Tytusa przez Domicjana (81-96 rok n.e.).

Stanowi pamiątkę zwycięstwa w wojnie żydowskiej ukoronowane zdobyciem Jerozolimy i zburzeniem świątyni w 71 roku. Łuk Tytusa z zewnątrz ozdobiony skromnie, wewnątrz posiada niezwykle ciekawą dekorację.

Na sklepieniu ukazana jest apoteoza zmarłego Tytusa unoszonego w przestworza na skrzydłach orła. Natomiast o triumfie Tytusa przypominają dwie płaskorzeźby w bramie: Tytus wieńczony przez Wiktorie na kwadrydze oraz najcenniejsze trofea wojenne – menora (siedmio ramienny świecznik) i długie srebrne trąbki (przybory kultowe używane w świątyni jerozolimskiej). Płaskorzeźby są również ciekawe od strony frontalnej, stanowią świetny przykład stylu flawijskiego charakteryzującego się malowniczością, światłocieniem wzmagającym iluzje głębi przestrzennej, wieloplanowością oraz zróżnicowaniem wysokości reliefu.

Kolumna Trajana w Rzymie

Monumentalny pomnik wznoszący posąg cesarza na wysokość 100 stóp rzymskich (ok. 30 m) Kolumna została ukończona w 113 roku n.e.

Budowla była grobowcem, urna z prochami Trajana została pochowana w bazie kolumny, a kroniki dwóch zwycięskich wojen stoczonych z Dakami zostały wyrzeźbione na trzonie. Relief na spiralnej wstędze zawiera 404 sceny (dł. 250 m). Za czasów Trajana rzeźby tworzono w stylu klasycyzmu, pokryte reliefami historycznymi w stylu kontynuacyjnej narracji. Celem jest wyeksponowanie głównego bohatera.

Panteon w Rzymie

Panteon w rzymski to świątynia wszystkich bogów. Po raz pierwszy wzniesiona w epoce Augusta. Najprawdopodobniej zbudowana na planie prostokąta. Wzniesiona jeszcze raz za czasów Hadriana w latach 119-125 r. n.e., nadając budowli oryginalną, niepowtarzalną formę. Panteon Hadriana jest najwyższym osiągnięciem rzymskiej architektury sakralnej. Składa się z prostokątnego portyku kolumnowego z trójkątnym frontonem, niewielkiego przedsionka także z frontonem i rotundy krytej hemisferyczną kopułą z otworem pośrodku.

Średnica rotundy i jej wysokość mają ten sam wymiar: 43.2 m. Od frontu rotunda i kopuła były częściowo przysłonięte wysoką attyką, by stworzyć złudzenie tradycyjnej budowli sakralnej. Kopuła ma kształt regularnej półkuli. Światło wpadające przez jej okrągły otwór rozprasza się równomiernie, a nisze w ścianach i kasetony  sklepienia skupiają cień, wywołując efekt optyczny. W siedmiu niszach stały posągi bóstw planetarnych, a w przedsionku statuaryczne portrety Augusta i Agrypy.

 

Posąg konny Marka Aureliusza

Jeden z najsłynniejszych posągów rzymskich, wykonany ze złoconego brązu między 166-180 rokiem n.e.

Marek Aureliusz jest tu przedstawiony w charakterze wodza, jednak wyraz twarzy, miękkość rysów oraz uczesanie wskazują na filozofa. 

W starożytności stał on na Lateranie, później na Placu Kapitolińskim, od 1985 r. z powodu zniszczeń, w Muzeum Kapitolińskim w Rzymie.

Wysokość rzeźby 4.24m

Łuk Konstantyna

Budowla upamiętniająca zwycięstwo nad Maksencjuszem. Znajduje się na Drodze Triumfalnej w pobliżu Koloseum. Dokończony w 315 roku n.e.

Łuk zdobią pochodzące z wcześniejszych lat płaskorzeźby, wymontowane z pomników Trajana, Hadriana i Marka Aureliusza. Z epoki Konstantyna na bocznych fasadach pochodzą dwa medaliony przedstawiające personifikację wschodzącego słońca i zachodzącego księżyca, a Wiktorie w nadłuczach, barbarzyńcy na bazach, a przede wszystkim, długi wąski fryz opuszczający boczne przęsła nad przelotami.

Fryz ilustruje wojny z Maksencjuszem, przemówienie w Rzymie Konstantyna do ludu oraz rozdawanie zasiłków.

galeria – sztuka renesansowa i manierystyczna w Polsce

galeria on-line

kanon dzieł renesansowych i manierystycznych w Polsce

kliknij, aby otworzyć kanon dzieł

galeria – sztuka manieryzmu

     galeria on-line

kanon dzieł sztuki manieryzmu

kliknij, aby otworzyć galerię on-line

galeria – sztuka między renesansem a gotykiem, sztuka renesansowa

galeria on-line

1. kanon dzieł sztuki okresu między gotykiem a renesansem

kliknij, aby otworzyć galerię sztuki okresu między gotykiem a renesansem

 

 

galeria on-line

2. kanon dzieł sztuki renesansowej

kliknij, aby otworzyć kanon dzieł sztuki renesansowej

akcja interakcja

galeria – sztuka gotycka

 

galeria on-line

kanon dzieł – sztuka gotycka

 

kliknij, aby otworzyć kanon dzieł gotyckich

 

W związku z sesją poprawkową na razie moją głowę zaprzątają stosunki gospodarcze na świecie. Niebawem wrócę.

Jeśli chcecie skomentować, dać swoją opinię, poprawić coś – nie krępujcie się.

galeria – sztuka romańska

galeria on-line

kanon dzieł – sztuka romańska

 

kliknij, aby otworzyć

 

galeria – sztuka wczesnochrześcijańska, bizantyjska i bizantynizująca

galeria on-line

kanon dzieł – sztuka wczesnochrześcijańska, bizantyjska i bizantynizująca

 

 

 

kliknij, aby otworzyć galerię kanonu dzieł wczesnochrześcijańskich

 

Kolejna porcja dzieł.

notatki – sztuka starożytnej Grecji

SZTUKA STAROŻYTNEJ GRECJI

Kliknij, aby otworzyć galerię dzieł okresu starożytnej Grecji

 

Nareszcie dochodzimy do konkretów. Sztuka starożytnej Grecji miała wpływ na całą późniejszą sztukę – od starożytnego Rzymu do współczesności. Dzieła z tego okresu są wałkowane na prawie każdej maturze, trzeba znać je dość dokładnie – od rzeźb, poprzez architekturę (ach te kapitele, bazy, żłobkowania i fryzy! ;)) aż po rzemiosło (wazy). Grecja jest fascynująca i fascynowała wielu. Datego poza sztuką na pewno nie zaszkodzi znajomość mitów i mitologii greckiej – która w analizie dzieł poźniejszych epok może się okazać bardzo cenną wiedzą! 

W osobnej notce przestawię różne style, które wykształciły się w Grecji – dodając je tutaj zrobiłoby się zbyt duże zamieszanie. 

Będzie sporo dzieł i wiadomości, ale będzie ciekawie. Zapraszam do czytania!

 

Na początek przypomnę co nas obowiązuje – kanon:

 

Umiejętność rozpoznania: 
– świątynia Hery w Paestum (bryła)
– świątynia Nike-Apteros na akropolu ateńskim (bryła)
– plan akropolu ateńskiego
– tolos świątyni w Delfach (bryła, plan)
– kora archaiczna
– Apollo z Tenei
– Niosący cielę
– Woźnica z Delf
– Fidiasz – posąg Ateny Partens (na przykładzie rzymskiej kopii)
– Procesja panatenajska – płaskorzeźba z Partenonu
– Nike zawiązujące sandał – płaskorzeźba
– Fidiasz – Trzy mojry z przyczółka Partenonu
– Myron – Dyskobol
– Praksyteles – Hermes z małym Dionizosem, Afrodyta z Knidos
– Skopas – Bachantka
– Lizyp – Odpoczywający Herakles
– Nike z Samotraki
– Apollo Belwederski
– Zabijający Gall
– Ołtarz pergamoński (plan, bryła, płaskorzeźby z fryzu)
– Przykładowe wazy w stylach: geometrycznym i orientalizującym
– Czerwonofigurowa waza François 

Dokładna analiza treści i formy:
– Posąg kurosa (np. z Sunion)
– Waza czarnofigurowa z przedstawieniem Achillesa i Ajaksa grających w kości
– Partenon na akropolu ateńskim (plan, bryła)
– Erechtejon na akropolu ateńskim (plan, bryła ogólnie i od strony ganku kariatyd)
– Poliklet Młodszy – Teatr w Epidauros (plan, widok ogólny)
– Poliklet – Doryforos
– Praksyteles – Apollo z jaszczurką
– Lizyp – Apoksyomenos
– Grupa Laokoona
– Wenus z Milo

 

Wstęp

Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian.

Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki kopiom) wywarła przeogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Jednak wraz ze zmianami politycznymi skończyła się jej samodzielność.

Sztukę starożytnej Grecji dzielimy na trzy okresy:

– okres archaiczny
– okres klasyczny
– okres hellenistyczny

Omawiane dzieła są usystematyzowane względem powyższych okresów.

 

Okres archaiczny (1100 – 400 r. p.n.e.)

 

Pierwsze igrzyska olimpijskie - 776 r. p.n.e.

– silne ośrodki – miasta-państwa (polis) rywalizują na polach gospodarczym i kulturalnym – szybki rozwój
–  VIII – VI w. p.n.e. – Wielka Kolonizacja

–  IX w. p.n.e. – Grecy przejmują alfabet od Fenicjan i wzbogacają o brakujące samogłowki – pierwszy alfabet literowy

– pierwsze udokumentowane igrzyska olimpijskie – rok 776 p.n.e – połączone z uroczystościami religijnymi
– doskonalenie sprawności fizycznej i zafascynowanie ludzkim ciałem

– początek teatru greckiego „trójjedyna chorea” – sztuka łącząca muzykę, taniec, poezję opartą na zasadzie rytmu 
– rozwój kultury greckiej w VI w. p.n.e. – rozkwit poezji lirycznej (Safona), poezji epickiej (Hezjod), filozofii (ścisły związek z naukami przyrodniczymi – Pitagoras, Heraklit), poematy epickie (Homer)

 

– bogowie wyobrażani w postaci ludzkiej
– powstały style architektoniczne: dorycki i joński (VIII w. p.n.e.)
– rozwój ceramiki

Rzeźba

Materiały rzeźbiarskie:

– drewno
– wapień 

Cechy rzeźby okresu archaicznego:

– widoczny wpływ Wschodu (kanonu egipskiego)
– posągi idealnych, pięknych ludzi
– najczęściej spotykane są rzeźby kurosa (nagiego młodzieńca, często zwycięzcy igrzysk sportowych) i kory (przyodzianej w luźne szaty dziewczyny)
– postacie ukazywane są w postawie stojącej, siedzącej, czasem kroczącej (z jedną nogą lekko wysuniętą), zazwyczaj z uśmiechem na twarzy (archaiczny uśmiech) 
– rzeźby są zwarte, zamknięte, blokowe, o ustawieniu frontalnym
– kompozycja jest statyczna
– oś symetrii wyraźnie wyczuwalna

 

Kora z Samos, ok. 570 – 560 p.n.e. (Luwr, Paryż)

Kuros – Apollo z Tenei, VI w. p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Ateny

Woźnica z Delf

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Co do ostatniej rzeźby – w podręczniku B. Osińskiej jest sklasyfikowana jako archaiczna, ale już na wikipedii i w innych źródłach jest przykładem rzeźby okresu klasycznego, co sugeruje choćby materiał, z którego jest wykonana. 

Ceramika

W dekoracji wyrobów ceramicznych pojawiły się wielobarwne wyobrażenia fantastycznych zwierząt (sfinksów, gryfów, syren) oraz gatunków nie spotykanych w Grecji – panter, tygrysów.

Wśród wzorów roślinnych spotykane są pąki lotosu, palmety, rozety.

Do użytku weszła też nowa metoda zdobienia – rycie wzorów, w miejsce wcześniejszej dekoracji malarskiej.

– styl geomeryczny (wikipedia) 

Charakteryzuje się powtarzającymi się wzorami geometrycznymi. Był bardzo popularny przed VII wiekiem p.n.e.. Dekorowane naczynia prawie całkowicie pokrywano czarnym firnisem, pozostawiając jedynie pasy w kolorze gliny, które zdobiły powtarzające się koła lub meandry. W VIII wieku p.n.e. pojawiały się z rzadka sylwetki zwierząt i sceny figuralne.

Stylu geometrycznego używano również do zdobienia murów i tkanin.

– styl orientalizujący

W dekoracji amfory dominują wschodnie rośliny i postacie zwierząt (rzeczywiste i mityczne).

– styl czarnofigurowy (wikipedia)

Technika ta polegała na użyciu firnisu. Artysta malował nim postaci i przedmioty. Przy odpowiednim wypalaniu firnis nabierał czarnego koloru, podczas gdy reszta naczynia – czerwonego. 

Oszczędność efektów kolorystycznych, sprowadzonych głównie do dwóch barw, czarnej i czerwonej, oraz pełna umiaru dekoracja, ograniczają się do obrazu o przejrzystej, nieskomplikowanej kompozycji figuralnej, w której wyraziście rysują się na czerwonym tle czarne sylwetki. Oddają one surowość sztuki greckiej tego okresu. Malarze czarnofigurowi zdobili naczynia przede wszystkim postaciami bogów i ludzi-bohaterów. Ukazywane są sceny mityczne, jak również sceny biesiadne.

– styl czerwonofigurowy (wikipedia)

W malarstwie czerwonofigurowym częstsze stają się malowidła ukazujące akcję – np. sceny tańca, zawodów sportowych itp.

Postacie ludzkie ukazywane były coraz częściej przy zastosowaniu skrótów perspektywistycznych, dbałość o detale przyczyniała się do coraz większego realizmu ukazywanych scen.

Artyści zwracali też uwagę na dobór tematyki dekoracji do kształtu i przeznaczenia naczynia.

Dzięki odpowiedniemu wypalaniu uzyskiwano czerwone postaci na czarnym tle. Technika ta była łatwiejsza i dawała lepsze efekty artystyczne niż styl czarnofigurowy. Przy jej wykorzystaniu powstały największe dzieła malarstwa wazowego.

Waza w stylu geometrycznym

Waza w stylu orientalizującym

Waza w stylu czarnofigurowym – z przedstawieniem Achillesa i Ajaksa grających w kości

 

twórcą był Eksekias (podpisana słowami: Eksekias egraphse m’kapoiesen (Eksekias zrobił mnie i ozdobił))
– stosował technikę czarnofigurową

Achilles i Ajaks grający w kości

– twórcą był Eksekias (podpisana słowami: Eksekias egraphse m’kapoiesen (Eksekias zrobił mnie i ozdobił))
– stosował technikę czarnofigurową
– jego rysunek cechuje się precyzją, przejrzystą kompozycją i wydłużonymi proporcjami

– twórcą był Eksekias (podpisana słowami: Eksekias egraphse m’kapoiesen (Eksekias zrobił mnie i ozdobił))
– stosował technikę czarnofigurową
– jego rysunek cechuje się precyzją, przejrzystą kompozycją i wydłużonymi proporcjami

– twórcą był Eksekias (podpisana słowami: Eksekias egraphse m’kapoiesen (Eksekias zrobił mnie i ozdobił))
– stosował technikę czarnofigurową
– jego rysunek cechuje się precyzją, przejrzystą kompozycją i 

Waza François

Klitias, Waza François

 starożytne greckie naczynie (krater wolutowy ateński) wykonane w technice czarnofigurowej
– datowane na ok. 570 p.n.e
– znajduje się we Florencji
– jego wykonawcą był garncarz Ergotimos, a zdobił je malarz Klitias

– naczynie zostało znalezione w 1844 w grobie etruskim w Chiusi przez Alessandro François (nazwisko odkrywcy dało nazwę naczyniu)

– bogata dekoracja naczynia ujęta jest w sześciu horyzontalnych pasach i przedstawia sceny z mitów greckich
– nazywa się niekiedy „Biblią grecką”

Gdy w XIX wieku wystawiono je w muzeum we Florencji, cieszyło się ono wielką popularnością wśród zwiedzających. Zdenerwowany tym strażnik muzealny potłukł je na 638 kawałków. Poddano je rekonstrukcji, a ubytki uzupełniono gipsem.

 

Amfory panatenajskie (wikipedia)

Amfora panatenajska

– naczynia przeznaczone na opakowanie nagrody dla zwycięskich atletów, uczestników igrzysk panatejskich
– wypełniała je cenna oliwa z wysokiej klasy oliwek.

– wykonywane wyłącznie techniką czarnofigurową

– zdobili je znakomici malarze ceramiki obu stylów, na przykład Malarz Euphiletosa, Lidos, Kleofrades, Malarz Berliński
– zawsze przedstawiały z jednej strony boginię Atenę, a z drugiej dyscyplinę sportową, za jaką przyznawana była nagroda

Oliwa wraz z opakowaniem miały szczególny charakter. Były swoistym chwytem reklamowym, sławiącym ideę igrzysk panatejskich w świecie hellenistycznym, a jednocześnie, co prawdopodobnie było głównym motywem, doskonałość rolnictwa oraz rzemiosła attyckiego wśród nowych potencjalnych klientów. Z perspektywy badań archeologicznych daje się wnioskować, że chwyt reklamowy funkcjonował dość sprawnie. Nagrody bardzo szybko zmieniały właściciela, spieniężane przez zwycięzców i wędrowały do przeróżnych części ówczesnego świata.

 

 

Okres klasyczny (V wiek – poł. IV w. p.n.e.) 

Okres klasyczny często zwany jest „złotym okresem kultury greckiej„.

 

Architektura

– miasta budowane z prostopadłymi ulicami
– podział na dzielnice miejskie
– domy mieszkalne na planie prostokąta
– najważniejszym miejscem w mieście była agora otoczona przez portyki kolumnowe (stoa)
– udoskonalono styl dorycki i joński

– odchodzenie od doryckiej zasady tryglifów
– budowle stają się coraz smuklejsze 
– dekoracyjne wnętrza
– wpływ architektury wschodu – tendencja do wznosenia ogromnych budowli (świątynia Artemidy w Efezie) 

– upowszechnił się nowy typ świątyni – tolos, wznoszony na planie koła w porządku doryckim lub jońskim otoczony zewnętrzną, zazwyczaj wykonaną w porządku korynckim, kolumnadą

– budowle świeckie pełniące funkcję propagandową, tzw. pomniki honoracyjne,  gmachy posiedzeń władz, magazyny, teatry, gimnazjony 

 

Partenon (447 – 432 r. p.n.e.)

Partenon – rzut poprzeczny i podłużny

Partenon w Atenach

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

– zbudowany przez Iktinosa i Kallikratesa
– powstał między 447 r. a 432 r. p.n.e.
– przy wykonywaniu elementów rzeźbiarskich pracować miał sam Fidiasz

– nazwa Partenon nawiązuje do Ateny Partenos (Ateny Dziewicy), której świątynia była poświęcona

Zawsze zastanawiałam się, jak zapamiętać na zawsze która budowla to Partenon, a która Panteon. Już wiem – Partenon ma w sobie głoskę r, która może się kojarzyć z ruinami. Panteon jest w końcu w całkiem niezłym stanie w porównaniu do Partenonu. 

 

– budowany w zgodzie z porządkiem doryckim, jest uważany za najdoskonalszy jego przykład, niemniej w świątyni znajdują się elementy porządku jońskiego, tj, 4 jońskie kolumny w pomieszczeniu zachodnim oraz tzw. fryz panatenajski znajdujący się na ścianach celli
– Partenon zbudowano z białego marmuru pentelickiego

 

– krzywizny pionowe i poziome korygowały zniekształcenia powstające przy oglądaniu budowli (są to, stosowane już w okresie archaicznym, wybrzuszenie stylobatu i belkowania, nachylenie ku środkowi kolumn i zastosowanie entazis (lekkiego wybrzuszenia kolumn w dwóch piątych wysokości))

 

Trzy mojry (wschodni przyczółek Partenonu)

– styl mokrych szat – mojry na przyczółku wschodnim, obecne przy narodzinach Ateny, pokazano w szatach przylegających do ciała. Dzięki temu artysta mógł ukazać jego piękno.

 

– więcej na wikipedii

 

– styl mokrych szat – mojry na przyczółku wschodnim, obecne przy narodzinach Ateny, pokazano w szatach przylegających do ciała. Dzięki temu artysta mógł ukazać jego piękno. 

– więcej na wikipedii

Erechtejon (421 p.n.e. – 406 r. p.n.e)

 

prostylos

Erechtejon obecnie

Erechtejon od strony kariatyd

 

– świątynia zbudowana na ateńskim Akropolu, poświęcona Posejdonowi i Atenie
– odbudowana jako prostylos w porządku jońskim (wzór doskonałości stylu jońskiego)

– ukształtowanie terenu wymusiło dwupoziomowy układ świątyni
– zbudowna na planie prostokąta (prostylos)
– trzy połączone ze sobą obiekty z osobnymi wejściami
– zadaszenie mniejszego, południowego portyku (Ganek Kor) oparto na sześciu kariatydach
– portyki przykryto stropem ozdobionym kasetonami
– ściany zewnętrzne zdobił ciągły fryz 

Teatr w Epidauros (300 r. p.n.e.)

 

teatr w Epidauros

– najlepiej zachowany grecki teatr
– 52 rzędy siedzeń ułożonych w dwóch kondygnacjach (po 32 i 20),
– zbudowany przez Polikleta Młodszego 
– około 300 r. p.n.e.
– który mógł pomieścić 14 tysięcy widzów 
– co 4 lata odbywały się tam agony sportowo-dramatyczne zw. Asklepiami

– okrągła orchestra, otoczona rowem odprowadzającym wody deszczowe
– z jednej strony zamknięta wysokim na 4m proscenium

– Pauzaniasz uważał ten teatr za największy w Grecji

 

Rzeźba

Materiały

– powszechnie stosowano marmur (wcześniej częściej używano miękkiego porosu), doskonalono techniki odlewnicze
– udoskonalona przez Fidiasza technika chryzelefantynowa, która polegała na okładaniu drewnianych posągów płytkami ze złota – ubiór i kości słoniowej – ciało ukazywanych postaci bogów 

Cechy

 

Praksyteles, Afrodyta Knidyjska

 

 

– przedstawienia postaci w sposób dynamiczny, ekspresyjny, w chwili poprzedzającej zdarzenie lub bezpośrednio po nim

– rzeźby zbudowane zgodnie z zasadą kontrapostu 
– zapotrzebowanie na portret
– powstawały syntetyczne wizerunki myślicieli, filozofów, polityków (były to idealizujące przedstawienia oddające mądrość przywódców, przenikliwość filozofów) 

– pierwsze akty – Praksyteles – Afrodyta Knidyjska z ok. 360 p.n.e., ukazana w chwili poprzedzającej kąpiel lub wychodzenia z niej. Po jej wykonaniu, artysta został oskarżony o świętokradztwo. Jednocześnie posąg stał się najbardziej popularnym i najczęściej kopiowanym dziełem tego rzeźbiarza.

– jedni z najwybitniejszych twórców – Fidiasz i Poliklet, Lizyp z Sykionu, Skopas z Paros i Praksyteles

– dzieła Fidiasza to statyczne, pełne majestatu, monumentalne posągi bóstw, cechowały je znakomite wyczucie proporcji i mistrzostwo wykonania

Poliklet – Doryforos

Poliklet – Doryforos

 

Doryforos Włócznik (gr. niosący włócznię) – rzeźba Polikleta powstała w latach 450-440 p.n.e.

– wprowadził do swojego dzieła zasadę kontrapostu czyli przeciwwagi: ciężarów, mas, napięć, kierunków

– wszystkie części ciała są wyodrębnione, wyraźnie zaznaczone
– pod warstwą skóry i mięśni wyczuwa się ich konstrukcję – kościec.

– rzeźba harmonijna, spokojna
– matematyczne proporcje, którymi szczególnie interesował się artysta, posługując się długością głowy, palca czy nosa jako jednostką miary
– Doryforos podobnie jak kurosy archaiczne był raczej modelem, ideałem człowieka, niż kimś realnym.

 

Kontrapost 

 Jest to swobodne ułożenie ciała i zatrzymanie w czasie. Lekkiemu nachyleniu linii bioder odpowiada nachylenie w przeciwnym kierunku linii ramion. Cały ciężar ciała utrzymuje jedna noga mocno przytwierdzona do podłoża, druga delikatnie odsunięta do tyłu pozostaje w spoczynku. Temu układowi nóg odpowiada przeciwne ułożenie rąk: jedna dźwiga włócznię (pracuje), druga jest rozluźniona.

 

 

Praksyteles, Apollo z jaszczurką

Praksyteles – Apollo z jaszczurką

– jego rzeźby to wizerunki „pięknych bogów”

– postacie greckich bogów jako młodych, pięknych osób o trochę sennym, zamyślonym spojrzeniu

– miękka linia rzeźb
– dbałość o detal
– eleganckie, pełne zmysłowego piękna 

– stworzył on także własny styl w przedstawianiu twarzy, na których obliczach maluje się zmęczenie oraz refleksja, także na rzeźbach herosów

– delikatny liryzm, pewna poetyckość rzeźb

– uczłowieczonym wizerunkom greckich bogów nie była obca zabawa, zmęczenie, codzienne czynności (np. Afrodyta Knidyjska z ok. 360 p.n.e., ukazana w chwili poprzedzającej kąpiel lub wychodzenia z niej)

 (np. „Apoksyomenosa”), herosów, bogów i ludzi. Wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego dziełach jest mocniej zaakcentowany, praca mięśni ukazana bardziej realistycznie niż w dziełach Polikleta. Jednocześnie twarze rzeźbionych postaci ukazują ich stany psychiczne i fizyczne. Jest twórcą pomnika  (np. „Apoksyomenosa”), herosów, bogów i ludzi. Wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego 

Lizyp – Apoksymenos

 

Lizyp, Apoksjomenos (Muzea Watykańskie)

Lizyp (350 r. – 300 r. p.n.e.) – nadworny portrecista Aleksandra Wielkiego 

– najbardziej wszechstronny rzeźbiarz tego okresu
– mistrz techniki brązownictwa
– twórca nowego kanonu ciała ludzkiego o proporcjach smuklejszych niż kanon Polikleta

– posąg atlety  – Apoksyomenosa
– kontrapost mocniej zaakcentowany

– muskulatura przedstawiona zaś w sposób bardziej realistyczny, z uwypukleniem mięśni obciążonych i podkreśleniem odpoczywających niż w dziełach Polikleta

 

 (np. „Apoksyomenosa”), herosów, bogów i ludzi. Wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego dziełach jest mocniej zaakcentowany, praca mięśni ukazana bardziej realistycznie niż w dziełach Polikleta. Jednocześnie twarze rzeźbionych postaci ukazują ich stany psychiczne i fizyczne. Jest twórcą pomnika 

 (np. „Apoksyomenosa”), herosów, bogów i ludzi. Wprowadził też wieloplanową kompozycję w rzeźbie. Kontrapost w jego dziełach jest mocniej zaakcentowany, praca mięśni ukazana bardziej realistycznie niż w dziełach Polikleta. Jednocześnie twarze rzeźbionych postaci ukazują ich stany psychiczne i fizyczne. Jest twórcą pomnika 

Skopas, Bachantka

Skopas, Bachantka

Skopas (370 – 330 p.n.e.):
– twórca najbardziej ekspresyjnych rzeźb w wyrazie postaci
– ulubionymi tematami byłyl dramatyczne chwile z życia bohaterów greckiej mitologii
– ukazanie silnych doznań i gwałtowności ruchu.

– znana z rzymskich kopii postać menady
– ukazana w chwili ekstazy spowodowanej oszołomieniem winem, ziołami i silnym podnieceniem.

Relief zdobiący świątynię Ateny Alea w Tegei opowiada o tragicznych losach Meleagra podczas łowów na dzika kalidońskiego, płaskorzeźby na ścianach Mauzoleum w Halikarnasie to sceny walki Greków z Amazonkami.

Płaskorzeźba

Cechy

Nike zawiązująca sandał

– doskonałości wyrażającą się w podporządkowaniu szczegółów całości kompozycji
– duża dbałość o każdy detal, nawet od strony niewidocznej dla patrzącego
– rzeźby w tympanonie były ponadnaturalnej wielkości – umożliwiało to dokładne poznanie ukazywanej historii

 

– zaczęto ukazaywać bogów w niespotykanych wcześniej pozach, uchwyconych podczas wykonywania codziennychczynności, w nastrojach nieobcych zwykłym śmiertelnikom, np. Nike zawiązująca sandał z balustrady świątyni Apteros czy też relief z ok. 460 r. p.n.e. zwany Atena melancholijna, ukazujący zamyśloną boginię z głową wspartą na włóczni

– pierwsza próba ukazania pejzażu – kamyki pod stopami (Tron Ludovisi)

 

– zaczęto ukazaywać bogów w niespotykanych wcześniej pozach, uchwyconych podczas wykonywania codziennychczynności, w nastrojach nieobcych zwykłym śmiertelnikom, np. Nike zawiązująca sandał z balustrady świątyni Apteros czy też relief z ok. 460 r. p.n.e. zwany Atena melancholijna, ukazujący zamyśloną boginię z głową wspartą na włóczni

– pierwsza próba ukazania pejzażu – kamyki pod stopami (Tron Ludovisi)

 

Malarstwo      

 

Portret poetki (Safony ?)

– tematyka wzbogacona o rodzajowe przedstawienia wątków mitologicznych, martwą naturę i erotyki
– sceny i postacie przedstawiane były realistycznie
– biegłość techniki pozwalał nawet na iluzjonizm
– pojawił się pejzaż 

– nowatorska technika enkaustyki polegająca na zastosowaniu gorącego wosku do sporządzania farb. Farby te nakładano na gorąco, a następnie polerowano. Pozwalało to na osiągnięcie bogatszych efektów malarskich

– pod wpływem malarstwa kształtowała się też sztuka mozaikarska – szczególnie w Macedonii 

– Apollodoros z Aten zastosował światłocień, jego obrazy wykonane barwnymi plamami, bez użycia tonów pośrednich
– oglądane z oddalenia, stwarzały wrażenie trójwymiarowości
– perspektywa uzyskana przy zastosowaniu tej techniki nazywana jest skiagrafią

 

Okres hellenistyczny (323 r. – 30 r. p.n.e.)

Aleksander Wielki, moneta

– od śmierci Aleksandra Wielkiego (323 r. p.n.e.) do podboju Egiptu Ptolemeuszy przez Juliusza Cezara
– dzięki podbojom Aleksandra przenikanie się kultur greckiej, italskiej i orientalnej

 

– rozkwit nauk przyrodniczych i filozofii
– zainteresowanie człowiekiem i jego rozwojem osobowym zaowocowało licznymi portretami ludzi różnej kondycji, wszelkich ras i warstw społecznych – zdrowych, kalekich i starców
– przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego tła otrzymały bogate pejzaże
– idealizacja została zastąpiona tendencjami naturalistycznymi
– klasyczna harmonia ustąpiła miejsca ekspresji i kontrastowi piękna i brzydoty

 

Architektura

 

miasto greckie

– planowanie urbanistyczne — biorące pod uwagę ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne, odległość od szlaków komunikacyjnych oraz możliwości zaopatrzenia w wodę

– centralnym miejscem była agora
– regularna siatka ulic prowadzona w prostopadłych kierunkach
– wodociągi, sieć kanalizacyjna
– najważniejszymi budowlami miejskimi były: buleuterion (ratusz, miejsce posiedzeń rady miejskiej), eklesiastreon (gmach posiedzeń zgromadzeń), stoa wznoszona jako budowla wolno stojąca o zróżnicowanym przeznaczeniu użytkowym albo portyk otaczający agorę, kręgi świątynne czy palestry.

– została wprowadzona także stoa piętrowa, w której parter projektowano najczęściej w porządku doryckim, a piętro w jońskim

 

Latarnia morska w Faros

– wielopiętrowa budowla zaliczana do siedmiu cudów świata latarnia morska w Faros

– zmiany w budownictwie rezydencji – powstawały pełne przepychu pałace, rozbudowane w planie piętrowe budynki o bogatym wystroju malarskim, marmurowych wykładzinach, mozaikach zdobiących posadzki
– w mniej bogatych willach okładziny marmurowe zastępowano malarską imitacją

– ostateczne zerwanie z zasadą tryglifów
– porządek dorycki występował tylko w małych obiektach sakralnych, jako dekoracja budynków świeckich lub w fasadach grobowców
– nowe świątynie budowane były w porządku jońskim lub korynckim.
– dodatkowo wzbogacano np. reliefową dekorację baz kolumn, dodatkową kolumnadę (świątynia Apollina w Milecie, Olimpiejon w Atenach)

 

 

 

Rzeźba

Apollonios i Tauriskos, Grupa byka farnezyjskiego

– zainteresowana wszechstronnie osobowością człowieka m.in. w aspektach wieku (dzieciństwo, starość), przynależności społecznej (wolni, niewolnicy) i etnicznej
– w pełni realistyczne formy modelunku, ekspresji i ruchu
– stylowo inspirowana dziełami wielkich mistrzów (głównie Skopasa, Praksytelesa, Lizypa)

 

– często wolno stojące
– dzieła przestrzenne o wieloplanowej kompozycji
– kompozycje grupowe i pojedyncze posągi o kompozycji zbliżonej do stożka

– nowością, niespotykaną w okresach wcześniejszych, było też częste kopiowanie najsławniejszych dzieł powstałych w okresie hellenistycznych i w okresach wcześniejszych (w V i IV wieku p.n.e.)

– rozwinął się portret rzeźbiarski, który stopniowo pogłębiany psychologicznie osiągnął pełnię realizmu w analitycznych wizerunkach władców i osób prywatnych

 

 

 

Wenus z Milo (150 r. – 125 r. p.n.e.)

Wenus z Milo (Luwr, Paryż)

– Wenus z Milo / Afrodyta z Melos

– rzeźba anonimowego twórcy ze szkoły rodyjskiej, niektórzy przypuszczają, że twórcą mógł być Agesandros z Rodos
– ma charakter kompilacyjny
– naśladuje Wenus z Kapui (IV wiek p.n.e.), która z kolei jest naśladownictwem Afrodyty Lizypa

– figura wykonana jest z marmuru paryjskiego (z wyspy Paros)
– ma 2,04 metra wysokości
– półnaga bogini ma szatę opuszczoną poniżej bioder (podobnie jak Wenus wyżymająca włosy z Muzeum Watykańskiego)
– lewa noga jest na czymś wsparta (przypuszcza się, że na żółwiu)
– kiedyś w lewej ręce trzymała prawdopodobnie jabłko, a ręka trzymająca jabłko była wsparta na kolumnie, aby podtrzymywac cięzar

 

– figura wykonana jest z marmuru paryjskiego (z wyspy Paros)
– ma 2,04 metra wysokości
– półnaga bogini ma szatę opuszczoną poniżej bioder (podobnie jak Wenus wyżymająca włosy z Muzeum Watykańskiego)
– lewa noga jest na czymś wsparta (przypuszcza się, że na żółwiu) 
– kiedyś w lewej ręce trzymała prawdopodobnie jabłko, a ręka trzymająca jabłko była wsparta na kolumnie, aby podtrzymywac cięzar- figura wykonana jest z marmuru paryjskiego (z wyspy Paros)

– ma 2,04 metra wysokości
– półnaga bogini ma szatę opuszczoną poniżej bioder (podobnie jak Wenus wyżymająca włosy z Muzeum Watykańskiego)

 

Grupa Laookona

Agesander, Polidor i Atenodor z Rodos, grupa Laokoona (Muzea Watykańskie)

– wykonane (według Pliniusza) przez rzeźbiarzy Agesandra, Polidora i Atenodora z Rodos
– należy do najcenniejszych dzieł sztuki hellenistycznej

 

– według O. Müllera przedstawia on 3 akty tragedii. Podczas gdy starszy syn, znajdujący się jeszcze w sytuacji dającej szanse ratunku, wyobraża początek akcji, a młodszy zginął już w uściskach węży, w ojcu – figurze środkowej – pokazano energię i patos w obliczu nieuchronnej śmierci, obraz pełen wzniosłości i grozy

– Grupa Laookona jest przykładem szkoły rzeźbiarskiej z ośrodkiem na wyspie Rodos. 

– bogactwo skomplikowanej kompozycji
– efektów światłocieniowych
– precyzja wykonania
– przykład rzeżby z nurtu tzw. „baroku hellenistycznego”

notatki – sztuka kreteńska i mykeńska

SZTUKA KRETEŃSKA I MYKEŃSKA

 

Kliknij, aby otworzyć galerię dzieł sztuki świata egejskiego

 

Podsumowań notatkowych ciąg dalszy. W kanonie epizodycznie pojawia się sztuka świata egejskiego – dla mnie niesamowicie fascynująca, w programie maturalnym bardzo ograniczona. Na wikipedii znajdziecie trochę więcej. 

Z tego tematu należy umieć rozpoznać:

– Idol Cykladzki
– Paryżanka – malowidło z Knossos
– Książę wśród lilii – malowidło w Knossos
– figurka bogini z wężami
– waza kreteńska z ośmiornicą
– złota maska grobowa z Myken
– Brama Lwów w Mykenach 
– Pałac królewski w Knossos 

 

Sztukę świata egejskieg dzielimy na szukę mykeńską i kreteńską, zwaną czasem sztuką minojską dzięki Sir Arthurowi Evansowi, który scharakteryzował swoje znaleziska i nazwał od imienia legendarnego władcy Minosa. 

Zwróćcie uwagę, że łączymy w jednym temacie sztukę Krety, greckiej wyspy oraz sztukę miasta Mykeny – znajdującego się w północno-wschodniej części Peloponezu (półwyspu greckiego).

 

Sztuka kreteńska (od ok 2000 r. p.n.e.)

– lekka, wytworna architektura
– pomieszczenia o maksymalnej wygodzie, zawierające łazienki, przestronne tarasy
– elegancja, dobry smak i wyrafinowanie

 

Architektura

Pałac królewski w Knossos

Rekonstrukcja pałacu królewskiego w Knossos

 

Pałac królewski w Knossos, Kreta - ruiny

 

– pałac pokrywał powierzchnię ok 3 hetarów
– zawiły układ komnat, przejść i tarasów (co widać na rekonstukcji) – stąd legenda o Minosie  
– liczne malowidła ścienne (Damy dworu, Mała Paryżanka) 
– obecna kanalizacja i wodociągi
– do typowej dekoracji sztuki minojskiej należą rogi 

 

Malarstwo

Minojskie malarstwo wiąże się z dekoracją ścian i podłóg w pałacach budowanych na Krecie. Większość malowideł odkrytych w Knossos to niewielkie fragmenty zachowane w nienajlepszym stanie i poddane rekonstrukcji, która budziła i budzi sporo kontrowersji wśród naukowców (żywe kolory nie są dziełem antycznych artystów…).

– płaskie, sylwetowe ujęcie postaci
– przedstawienie oka i torsu na wprost
– nogi i głowa profilem
– skojarzenia z Egiptem nieprzypadkowe, Kreta i Mykeny stykały się z kulturą egipską na drodze wojen i wymian handlowych

Paryżanka (ok 1700 r. p.n.e., wys. 22 cm)

Paryżanka, pałac w Knossos, Kreta

 

– jeden z najsłynniejszych fresków znalezionych w Knossos
– powstało niewątpliwie pod wpływem malarstwa egipskiego
– artyści kreteńscy byli znakomitymi obserwatorami przyrody i częściej potrafili uciec od schematów kompozycyjnych, które dominowały w malarstwie egipskim

– malowidło swoją nazwę zawdzięcza niezwykłemu wdziękowi i elegancji ukazanej kobiety.
Postać Paryżanki ukazana została z profilu, obwiedziona jest grubym czarnym konturem podkreślającym kształt nosa i wydatne, umalowane usta. Nienaturalnie wielkie, podkreślone czarną kreską oczy należały zapewne do kanonu ówczesnej mody. Przedstawiona na malowidle kobieta ma wspaniałe, poskręcane w loki czarne włosy, a jeden kosmyk spada jej zalotnie na czoło. Widoczny jest jeszcze fragment bogato zdobionej sukni z głębokim dekoltem ukazującym zwyczajem kreteńskim obnażone piersi. Niestety zachowało się fragmentarycznie. 

Posługiwanie się w malarstwie ściennym grubą linią konturową pojawiło się w późniejszym okresie ok.1400 r. p.n.e. Fresk Paryżanka świetnie ukazuje główne cechy malarstwa kreteńskiego.

Ceramika

Waza z ośmiornicą

Waza z ośmiornicą

 

Około połowy drugiego tysiąclecia rozwija się ceramika typu Kamares (od miejsca znalezienia pierwszych okazów), zdobna malowidłami i ornamentami.
Motywy zdobnicze przeważnie czerpano z fauny i flory morskiej; podziwiać należy i tu obserwację natury.

 

Sztuka mykeńska (od ok 1400 r. p.n.e.)

Kultura kreteńska upadła ok 1400 r. p.n.e. na skutek najazdu Achajów. Byli oni ludem wojowników, a nie handlarzy, jak Kreteńczycy.

 

Architektura

 

Megarony
– twierdze z olbrzymich głazów
– sztuka pełna surowości i prostoty 
– jedynym otworem świetlnym w megaronach były drzwi
– ściany ozdabiano freskami

 

Plan megaronu

Tolosy

– dziś puste – nie wiadomo, jaką funkcję pełniły
– kopuła fałszywa – koncentrycznie układano coraz to mniejsze piętra z pierścieni kamiennych
 

 

Tolos w Mykenach (tzw. grób Agamemnona)

 

Rzeźba

Brama Lwic, Mykeny

Lwia Brama, Mykeny

 

Relief w Bramie Lwic w Mykenach jest jedyną monumentalną płaskorzeźbą, która zachowała się w Grecji z epoki brązu. Prawdopodobnie miał znaczenie symboliczne i oznaczał, że miejsce pobytu władcy znajduje się pod opieką bogów. Koniec XIII wieku p.n.e.

 

Kapłanka z wężami (ok. 1650 – 1600 r. p.n.e., wys. 34,5cm) 

 

Kapłanka z wężami

 

Figurka przedstawiająca boginię z wężami, Niektórzy badacze sądzą, że to kapłanka. Znaleziona w magazynie przedmiotów kultowych, tak zwanym repozytorium sakralnym pałacu w Knossos, należy do nielicznych statuetek fajansowych na Krecie. Bogaty strój pozwala odtworzyć ubiór dam dworskich tej epoki. Figury te oddają dobrze stroje kobiet – długie suknie do ziemi i otwarte gorsety.
Figurka odznacza się delikatnym modelunkiem i zróżnicowaną kolorystyką.

 

Rzemiosło

Podziemne groby w kształcie szybów odkryte na dziedzińcy twierdzy mykeńskiej dostarczyły znalezisk w postaci wyrobów rzemiosła, najczęściej broni z brązu inkrustowanego złotem. 

Złota maska z Myken

Złota maska z grobów w Mykenach, XVI w. p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Ateny

– maski nakładane na twarze zmarłych w technice trybowania 

Z V grobu szybowego w Mykenach bywa czasami nazywana mylnie maską Agamemnona. Cenne dzieło sztuki, w którym artysta ok. 1500 roku p.n.e. oddał nie tyle ogólnie rysy twarzy ludzkiej, ile indywidualny wizerunek. Zwyczaj pokrywania maskami twarzy zmarłych mógł być zapożyczony z Egiptu. 

 

Inne

Dysk z Fajstos

Dysk z Fajstos

 

Dysk z Fajstos znaleziony w ruinach pałacu w Fajstos, datowany na okres między 1650 a 1600 rokiem p.n.e., gliniany dysk o średnicy około 16 cm i grubości około 2 cm. Dysk pokryty jest ciągiem napisów w postaci ideogramów spiralnie odchodzących ze środka ku obrzeżu dysku. Symbole te przypominają pismo linearne A. Przypuszcza się, że napisy te są wykonane w języku greckim. Do tej pory nie wiadomo, co znaczą te ideogramy.